Орта ғасырлық мәдениеттегі философия

Рим империясы құлаған уақыттан бастап Европада орта ғасырлар кезеңі басталады. Орта ғасырлар кезеңі мың жылдай уақытты алады. 476 жылдан XVІІ ғасырға дейін. Бұл дәуірдің де өзіндік философиясы болды. Оны схоластика (латын тілінде – школа - мектеп) деп атаған. Схоластар ақылдан діни сенімді жоғары қойды. Схоластар білімнің дінге қатынасы төңірегінде қалыптасты. Схоластиканың алдында патристика кезеңі өтті (б.з. 2ғ.- 8ғ.). Патристика – шіркеу әкелерінің ілімдері мен әдебиеттерінің жиынтығы ретінде қалыптасты. Патристика кезеңінде Аврелий Августин, Тертуллиан сияқты теологтардың ықпалы болған. Августиннің ілімі XIII ғасырға дейін ықпалды болып келді. Оның «Құдайлық қала туралы», «Тәубаға келу» атты еңбектері бар. Августин ойлаудың екі аспектісін атап көрсетті. Біріншісі түсінік арқылы ойлау, екіншісі мақұлдау арқылы ойлау деп бөлді. Августиннің «Сенемін, түсіну үшін» («Верую, чтобы понимать») деген сөздері бар. Ол сенімді ақылдан жоғары қойған. Құдайды адамның ішкі әлемінен іздестірген. Августиннің бір қағидасында былай делінген: - «Дүниені жаратқан құдайға жүгінбейтін философтардан сақ болу керек». Нағыз адам деп Августин сүйе білген және сүюге лайық адамды айтқан екен. Тертуллиан адамның ақылы құдайдың ақиқатын толық тани бермейді, - деп, адамның ақылының мүмкіндігіне шек қояды. «Сенемін, себебі абсурдты» («Верю, потому, что абсурдно»), - депті Тертуллиан. Схоластика өкілдері жалпылық пен жекеліктің қатынасы туралы пікір талас жүргізді. Философия тарихында бұл таласты әмбебаптар, яғни жалпы ұғымның табиғаты жайлы деп атайды. Жалпылық ұғымды олар универсалийлер деді. Универсалийлер туралы пікірлер 2 ағымға бөлінді: реализм және номинализм болып. Реалисттер айтты: жалпы ұғым, әмбебаптар адам санасынан тыс, тілінен тыс өмір сүретін шындық деп түсіндіреді. Бұл көзқарасқа қарама-қарсы екінші пікір бойынша әмбебаптар адамнан, нақты заттардан тыс өмір сүрмейді. Бұл тек нақты заттарды қорыту арқылы пайда болған жалпылық ұғым. Бұл пікір бойынша “жалпы адам” дүниеде жоқ, адам қашанда нақты бейне. Ал “адам” деп жалпы айту – тек нақты адамдардың бәріне тең, ортақ ұғым. Бұл пікірді жақтаушыларды “номиналистер” деп атады. (латынша nomіna- атау). Реализм өкілдері – Фома Аквинский, Дунс Скотт, Раймунд Луллий. Фома Аквинский (1225-1274) орта ғасыр философиясының ірі өкілі, қазіргі католицизм дінінің рухани пірі, әулиесі. Фома философиясы мән және өмір сүру (экзистенция) төңірегінде құрылады. Оның пікірінше, өмірде бұл екеуі жеке, бірінен бірі алшақ және де өмір сүру мәнінен жоғары. Ал құдайда бұл екеуі бір, ажыратылмайды. Фоманың пікірінше дүниеде себепсіз еш нәрсе жоқ. Оның пікірінше, біздің ойымыз бен нақтылық (шындық) арасында толық сәйкестік жоқ. Жалпылық біздің миымыздың жемісі, бірақ оның нақты, біздің санамыздан тыс өмір сүретін шындыққа қатысы бар. Осыдан келіп, Фома жалпылық заттардан тыс құдай санасында өмір сүреді дейді. Фома Аквинскийдің философиясы XX ғасырда қайта жаңғырады. Неотомизм деп аталып, жалғасын табады.