Оңтүстік Осетин автономиялы облысы

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Оңтүстік Осетин автономиялы облысы
груз. სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი
осет. Ху́ссар Ирыстоны автономон бæстæ
Әкімшілігі
Ел

 КСРО

Кіреді

Грузин КСР

Әкімшілік орталығы

Цхинвал

Тарихы мен географиясы
Құрылған уақыты

20 сәуір 1922

Таратылған уақыты

1990

Жер аумағы

3900 км²

Тұрғындары
Тұрғыны

99 102 адам (1989)

Ұлттық құрамы

осетиндер, грузиндер

Ресми тілдері

Осетин тілі/Грузин тілі/Орыс тілі

Оңтүстік Осетин автономиялы облысы картада

Оңтүстік Осетин автономиялы облысы, Оңтүстік ОсетияГрузин КСР-і құрамындағы әкімшілік бөлік. 1922 ж. 20 сәуірде құрылған. Жері 3,9 мың км². Халқы 103 мың (1974). 4 ауданға бөлінеді. 1 қаласы, 3 қ.т. поселкесі бар. Орталығы – Цхинвал қаласы.[1]

Табиғаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Оңтүстік Осетин Автономиялы Облысы Үлкен Кавказдың оңтүстік беткейінде орналасқан. Кавказдың бас жотасының оңтүстік-батыс және оңтүстікке қарай Кударой, Гудис, Харул, Ломис-Алев жоталары созылған. Батыс бөлігін Рача, Сурам жоталары қиып өтеді. Кавказдың бптыс жотасы арқылы өтетін негізгі асулар – Рок, Зекар, Дзедой. Оңтүстік бөлігін Ішкі Картали ойысының (биіктігі 700-900метр), солтүстік шеті алып жатыр. Облыс территориясының 90 пайызы теңіз бетінен 1000-м-ден астам биіктікте орналасқан. Пайдалы қазындылары: полиметалл, барит, тальк, мергель, әктас, саз, мәрмәр, минерал су көздері кездеседі. Климаты қоңыржай, ылғалды. Цхинвали қаласы атырбанда ең суық айының орташа температурасы -1,50Сең жылы айда 20,9 С, жылдық жауыншашын 600мм, 1000-1500 метр биіктікте қаңтардың орташа температурасы 2 С; 2000 метр биіктікте -7 С; жылдық жауын-шашыны 1500мм, Ірі өзендері (Лихави, Ксани, Лехура, Меджуда) Кура алабына жатады. Бұлар гидроэнергия қорына өте бай келеді. Басты көлдері – Келис-Тба және Эрцо. Жері қара, аллювийлі, күңгірт қоңырғ шалғынды топырақты. Территориясының 47%-ы орман және бұта. Жоғары орманды белдеуде қылқан жапырақты орман (шырша, қарағай), тау басында альпілік және субальпілік шалғын өседі.

Халқы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Халқының көпшілігі осетиндер мен грузиндер, орыстар. Халқы біркелкі қоныстанбаған. Облыс бойынша орташа тығыздығы 1км²ға – 26 адамнан, 1000 м-ден төмен жатқан жерлерде тығыздығы 1 км²-ға – 128 адамнан келеді. Халқының 37%-ы Цхинвали қаласында және қ.т. поселкелерде тұрады.

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Оңтүстік Осетия жерін адам баласы өте ерте заманнан бастап мекендеген. Осетиндердің арғы тегі аландар әуелі Солтүстік Кавказды мекендеген.[2] 9-13 ғасырда олар бұл өлкедегі тайпалық күшті одақтардың бірі болды. Бірақ 13 ғасырдың ортасында моңғол шапқыншылығына байланысты ыдырап кеткен осетиндер Орталық Кавказ тауларына қарай ығысып, Терек өзенінің батыс тармақтары алабына орналасты. Оңтүстік Осетия жері феодал Грузияның тарихи бір бөлігі ретінде соның құрамына кірді. Осетиндердің негізгі кәсібі мал шаруашылығы болды. Феодал қатынастар Оңтүстік Осетияда 19 ғасырда туды, алайда қоғамдық тұрмыста ру құрылысының сарқыншақтары (ру намысын жырту, қанды қанмен жуу, экзогамия және т.б.) 20 ғасырға дейін сақталды. 1801 ж. Грузия құрамындағы Оңтүстік Осетия Ресейге қарады. Патша үкіметінің қолдауымен грузин феодалдары Оңтүстік Осетия шаруаларын езуге тырысты. Шаруалар 19 ғасырдың 1-жартысында жергілікті феодалдар мен патша отаршыларының езгісіне қарсы көтеріліс жасаумен болды. 1864-65 ж. мұнда басыбайлылық жойылды, бірақ шаруалар феодалдарға тәуелдіктен түгел арылмады. 1905-07ж. революция кезінде Оңтүстік Осетия шаруалары ревкомдар мен жауынгерлік жасақтар құрды, 1905 ж. қазан, жетоқсан күндерінде белсенді қимыл көрсетті. 1918 ж. грузин меньшевиктері «тәуелсіз республика» жариялағанда, Оңтүстік Осетия соның құрамына енді. 1918 ж. наурызда Оңтүстік Осетия меньшевиктер өкіметіне қарсы шаруалар көтерілісі бұрқ етті. 1918 ж. шілдеде РК(б)П Оңтүстік Осетия ұйымдастыру бюросы, ал 1919 ж. маусымда РК(б)П Округтық комитеті құрылып, меньшевиктер үкіметіне қарсы күресті басқарды. Халық көтерілісінің нәтижесінде 1920 ж. 8 маусымда Оңтүстік Осетияда Совет өкіметі жарияланды. Бірқ меньшевиктер үкіметі көтерілісшілерді әскер күшімен Оңтүстік Осетиядан қуып шықты. 1921 ж. ақпанда Грузия еңбекшілері меньшевиктер өкіметіне қарсы көтеріліп, Қызыл Армия бөлімдерінің көмегімен Грузияда Совет өкіметін орнатты. 1922 ж. 20 сәуірде Грузия КСР-і құрамында Оңтүстік Осетин АО құрылды. Совет өкіметі жылдарында Оңтүстік Осетияда жартылай натуралды мешеу шаруашылықтың орнына социалист шаруашылық пайда болды. Кулактар мен помещиктер жойылды, ауыл шаруашылық коллективтендірілді, феодал және рулық құрылыстың сарқыншылықтарын жою шаралары жүргізілді. Соғыстан кейінгі жылдары кен өндіру, ағаш өңдеу өнеркәсіптері құрылды, су электр станциалары салынды. Халық шаруашылығы мен мәдениет саласындағы жетістіктері үшін 1967 ж. Ленин орденімен, 1972 ж. Халықтар достығы орденімен марапатталды.[3]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. “Қазақ Совет Энциклопедиясы”, VІІІ том
  2. Очерки истории Южной Осетии, т.1, Цхинвали, 1969
  3. Абаев В.Д., Экономическое развитие Южной Осетии в период капитализма (1864-1921 г.), ч.2, Тб., 1956