Павлодар ауданы

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Қазақстан ауданы
Павлодар ауданы
Елтаңбасы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы

Павлодар облысы

Аудан орталығы

Павлодар

Ауылдық округтер саны

13

Ауыл саны

38

Әкімі

Николай Васильевич Дычко

Аудан әкімдігінің мекенжайы

Павлодар қаласы, Қайырбаев көшесі, №32

Тарихы мен географиясы
Координаттары

52°18′ с. е. 76°57′ ш. б. / 52.300° с. е. 76.950° ш. б. / 52.300; 76.950 (G) (O) (Я)Координаттар: 52°18′ с. е. 76°57′ ш. б. / 52.300° с. е. 76.950° ш. б. / 52.300; 76.950 (G) (O) (Я)

Құрылған уақыты

1928 жыл

Жер аумағы

6,1 мың км²

Уақыт белдеуі

UTC+5:00

Тұрғындары
Тұрғыны

26 691[1] адам (2023)

Ұлттық құрамы

қазақтар (49,39 %)
орыстар (33,22 %)
украиндар (6,26 %)
немістер (6,02 %)
татарлар (1,37 %)
беларустар (0,69 %)
молдовандар (0,66 %)
басқалары (2,39%)[2]

Сандық идентификаторлары
Пошта индексі

140900-140920

Автомобиль коды

14

Павлодар ауданының әкімдігі

Қазақстан картасындағы Павлодар ауданы

Павлодар ауданыПавлодар облысының орталығындағы аудан. 1928 жылы бұрынғы Павлодар уезінің болыстарынан құрылды. 1930 жылға дейін аудан Павлодар округінің құрамында болған.

Физикалық-географиялық сипаттамасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Географиялық жағдайы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданы 6,1 мың ш. км. Аудан облыстың бес ауданымен шектеседі: солтүстік-батысында — Ақтоғай, солтүстігінде — Тереңкөл, шығысында — Успен және Шарбақты, оңтүстігінде — Аққулы, батысында — Ақсу қаласының ауылдық аймақтарымен шектеседі.

Климаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Климаты қатал континентальды, бірақ Ертіс өзенінің жанында болғаннан кейін жұмсақтау, қаңтардың орташа температурасы −18º-19ºС, шілденікі - +21º+23ºС. Атмосфералық жауын-шашынның жылдық мөлшері 272 мм. Оңтүстік-батыс және солтүстік желдер, шығыстан келетін аңызақ желдер соғып тұрады.

Жер бедері және гидрография[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аудан аумағының жер бедері жазық, теңіз дәрежесінен 130 метр орташа биіктікте және шағын көл ойпаттары мен Ертіс өзенінің алқаптары түріндегі кейбір төмендеулері бар. Топырақ беті қою қызғылт, кейбір жерлер – сортаң топырақты. Топырақ құрылымы сапасыз және шіріген заттары аз. Гидрографиялық қатынаста аудан тиімді жақта, себебі көптеген тарамдары бар Ертіс өзені ағып өтеді. Коряковка, Маралды, Мойылды және басқа көлдер бар. Гипс, алебастр, әк, құрылыс балшығы түріндегі пайдалы қазбалар кездеседі. Аудан аумағында Павлодар қаласынан солтүстік-шығыс жақта 15 км жерде Мойылды емдік балшықтары бар. Емдік балшық Мойылды ағыссыз көлінде жатыр.

Флора және фауна[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Өсімдік дүниесі негізінен біртектес, бетеге мен жусан көптеп кездеседі. Ертіс ойпатында дәнді өсімдіктер өседі. Орман өсімдіктерінен акация, мойыл, терек, қайың ұшырасады. Қасқыр, түлкі, қарсақ, сарышұнақ,аламан, бозторғай, үйрек, балшықшы құсы мекен етеді.

Халқы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1939 1959 1970 1979 1989[3] 1999 2009[4] 2021
 21194 31456 42201 45047 40363 32302 27123 26826

Этникалық құрамы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ұлттық құрам (2012 жылдың 1 қаңтарына)

  • қазақтар — 14 344 адам (49,09 %)
  • орыстар — 9 677 адам (33,11 %)
  • украиндер — 2 061 адам (7,05 %)
  • немістер — 1 659 адам (5,68 %)
  • татарлар — 385 адам (1,31 %)
  • белорустар — 217 адам (0,74 %)
  • басқалары — 879 адам (3,01 %)
  • Барлығы— 29 222 адам (100,00 %)

Санның серпінділігі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1999 жылы халық саны — 32,3 мың адамды, 2012 жылы — 29,2 мың адамды құрады.

Әкімшілік бөлінісі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

38 елді мекен 13 ауылдық округке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)[5]
Ауылдық округтері 2009 2021 2021 2009-ға пайызбен Ерлер 2009 Ерлер 2021 2021 2009-ға пайызбен Әйелдер 2009 Әйелдер 2021 2021 2009-ға пайызбен
Григорьев ауылдық округі 2201 2208 100,3 1064 1110 104,3 1137 1098 96,6
Ефремов ауылдық округі 1130 1200 106,2 537 608 113,2 593 592 99,8
Заңғар ауылдық округі 705 756 107,2 357 398 111,5 348 358 102,9
Заря ауылдық округі 2301 2409 104,7 1128 1249 110,7 1173 1160 98,9
Кемеңгер ауылдық округі 2778 2925 105,3 1402 1491 106,3 1376 1434 104,2
Кеңес ауылдық округі 2308 2375 102,9 1134 1222 107,8 1174 1153 98,2
Луганск ауылдық округі 2233 2187 97,9 1083 1109 102,4 1150 1078 93,7
Мичурин ауылдық округі 2760 3073 111,3 1387 1563 112,7 1373 1510 110
Ольгин ауылдық округі 951 885 93,1 463 431 93,1 488 454 93
Рождествен ауылдық округі 2448 2231 91,1 1222 1147 93,9 1226 1084 88,4
Чернорец ауылдық округі 3125 2702 86,5 1531 1318 86,1 1594 1384 86,8
Чернояр ауылдық округі 2433 2468 101,4 1206 1223 101,4 1227 1245 101,5
Шақат ауылдық округі 1750 1407 80,4 874 719 82,3 876 688 78,5
ЖАЛПЫ САНЫ 27123 26826 98,9 13388 13588 101,5 13735 13238 96,4

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ефремовка ауылында машина-трактор станциясында 1 трактор 9 ұжымдық шаруашылыққа қызмет көрсетіп, 1213 шаруашылықты біріктірген. МТС дәнді дақылдар бағыты бойынша жұмыс істеген. 1931 жылы 17069 га жаздық дақылдар егілді. МТС-тан басқа, Ленин машина-шөп станциясы жұмыс істеді, 1931 жылы 193700 га жинады.

Ауданда бірнеше кәсіпорын жұмыс істеді: Коряковка өзенінде “Казсольтрест” тұз кәсібі, пар диірмені, ет комбинаты, кірпіш және сыра зауыттары. Коряковка тұз кәсіпорнында 1931 жылы 1061 мың рубльге тұз алынды, сыра зауыты 516 мың рубльге өнім берді, кірпіш зауыты – 103 мың рубльге өнім шығарды.

Наркомирос желісі бойынша 1931-1932 оқу жылдары бірінші сатыдағы 119 мектеп - онда 7218 оқушы оқыды және 16 жоғары типті мектеп болды. Саяси ағарту жұмысын 15 клуб, 16 оқырман, 3 жылжымалы кино құрылғысы, 12 қызыл бұрыш және 4 кітапхана жүргізді.

Емдеу желісі жақсы дамыды. 1931 жылы 90 орынды 4 аурухана болды. Оның үшеуі Павлодар қаласында орналасты. Ауданда 15 дәрігерлік және 15 фельдшерлік пункті жұмыс істеді. Павлодарда әйелдер–балалар консультациясы, санитарлық-бактериологиялық зертхана, пастеров станциясы, балалар мен жасөспірімдерді сауықтыру пунктісі.

1932 жылғы ақпанда Павлодар ауданы Шығыс-Қазақстан облысының құрамына кірді. Сол жылы партия ұйымын Қазақстанның мемлекеттік қайраткері А.Розыбакиев басқарды. 1935 жылғы 31 қаңтардағы РКФСР ВЦИК қаулысына сәйкес Шығыс-Қазақстан облыстық депутаттар кеңесінің 1935 жылғы 1 ақпандағы атқарушы комитеті Павлодар ауданының құрамына 23 ауылдық кеңестерін бекітті. ҚазОАК Президиумының 1938 жылғы 4 ақпандағы қаулысымен Павлодар ауданы қайта құрылған Павлодар облысының құрамына берілді.

Павлодар облысының жаңа құрылуына байланысты Павлодар аудандық КП(б)К комитеті КП(б)К қалалық комитетіне қайта құрылды. Сонымен, Павлодар қалалық кеңесі аудан құрамынан шығып, Павлодар ауданы ауылдық аудан болды. 1939 жылғы 16 мамырдағы бірінші аудандық партия конференциясында аудандық партия комитетінің хатшысы болып М.Михайлов сайланды, ал аудандық атқарушы комитетінің төрағасы болып Ш.Досов сайланды.

1940 жылғы 15 наурыздағы жағдай бойынша Павлодар ауданының құрамына 11 ауылдық кірді: Ақтөбе, Гаврилов, Григорьев, Жана-ауыл, Жертұмсық, Петров, Роте-Фан, Романов, Чернорецк, Шақат және Ямышев.

1930-1935 жылдары егіншілік сала ретінде нашар дамыды, 13 шаруашылықта техника саны аз болды, дәнді дақылдар шығымдылығы екі центнерге де жетпеді. Жемшөп, жүгері өндірісімен айналыспады. Табиғи шабындыққа негізгі сенім артылды, себебі мал шаруашылығы үшін шемшөп дайындалды. Сонда да мал шаруашылығы өнімін өндіру төмен деңгейде болды, себебі мал жемі болмады. Ұрықтандыру және тұқымдық жұмысы сол уақытта жүргізілмеді.

Алғашқы соғыстан кейінгі жылдары ауылдықтар өндіріс жоспарын орындау және өнім тапсыру үшін көп күш-жігер жұмсады. 1946-47 жылдары диқаншылар еңбегінің арқасында аудан егін шығымдылығы бойынша жоғары көрсеткішке жетті. Сол жетістіктері үшін КСРО Жоғарғы кеңесі Төралқасының 1947 жылғы 9 сәуірдегі Жарлығымен көптеген еңбеккерлер үкімет наградаларын алды.

1947 жылғы егін көп шаруашылықтарға мал өнімділігін көтеруге ықпал етті. Кейінгі жылдары ауыл шаруашылығы өндірісінің соғыстың алдындағы деңгейі қалпына келтірілді және оданда жоғары деңгейге де жететін болды.

Аудан еңбекшілері мал басын көбейту және дәнді, жемшөп дақылдарының шығымдылығын арттыру бойынша жоғары көрсеткіштерге жетті.

Ұжымдық және кеңестік шаруашылықтардың жұмысы жылдан жылға жақсаруына байланысты, аудандық партия комитеті мен аудандық атқарушы комитеті ауылдықтардың мәдени сауығына, ең алдымен біліміне ерекше назар аудара бастады.

Ірі кенттерде он жылдық мектептер, ал басқа жерлерде – жеті жылдық және бастауыш мектептер жұмыс істеді.

Ауылдарда оқу залдары мен жылжымалы кино құрылғысы жұмыс істеді. Әр ауылда кітапханалар жұмыс істеді, ал шағын ауылдарда қызыл бұрыштар ұйымдастырылды.

Аудан тарихындағы бет-бұрысты сәт – тың және тыңайған жерлерді игеру. 1954-1955 жылдары Павлодар ауданында тың және тыңайған жерлерді жырту кезінде дәнді дақылдардың алқаптары 3-4 есеге көбейді. Тың кезінде аудан аумағында жаңа кеңшарлар ұйымдастырылды: Ямышев, Преснов, Жаңа-Ауыл, Восточный, Кубанский. 1955 жылғы 20 қарашада ХІІІ аудандық партия конференциясында аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы болып Н.Кузин сайланды. Астық танабының кеңеюіне және егін шығымдылығының көтерілуіне байланысты 1956 жылы аудан бойынша өте жақсы астық егіні жиналып, сонымен қатар мал өнімділігі жоғарылады.

50-ші және одан кейінгі жылдары аудан облыс ішіндегі негізгі астық және мал шаруашылығы аудандары болып табылды. Сол жылдары аудандық комитет Ертіс өзені жағалауында орналасқан шаруашылықтарда көкөніс пен картоп егісін кеңейту, сондай-ақ көкөністің ерте егілетін сорттарын өсіру үшін жылыжайлар мен көшетхана шаруашылықтарын құру жөнінде шешім қабылдады. Жаңа кеңшарларда көптеген мәдени-ағарту мекемелері салынды: мектептер, мәдениет үйлері, дәрігерлік амбулаториялар. Ұжымдық шаруашылық маңындағы базаларда “Пресновский” және “Ямышевский” кеңшарлары ірілендірілді. “Жаңа-ауыл” мен “Павлодарский” кеңшарлары бірігіп “Павлодарский” кеңшары болды. 1962 жылдың басында ұжымдық шаруашылықтар мен кейбір кеңшарлар бөлімшелерінің базасында тағы да үш жаңа кеңшар құрылды: “Заря”, “Маяк” және “Маралды”.

Ефремовка ауылында Павлодар МТС базасында жаңа мамандандырылған шошқа өсіретін “Ефремовский” кеңшары құрылды. Пресное ауылында “Авангард” құс кеңшары, ал Мичуринде – “Плодопитомник” қоян өсіру кеңшары ұйымдастырылды. Сонымен, ауданда 14 кеңшар мен 2 ұжымшар – Киров және Тельман атындағы ұжымшар болды.

50-ші жылдардың ортасында және 60-шы жылдардың басында құрғақшылық пен жаппай жер жыртуға байланысты дәнді дақылдар егістерінің көптеген бөлігі жел эрозиясына ұшырады. Осындай қиыншылық жағдайда Красноармейка ауылында “Кубанский” кеңшарының негізінде топырақты эрозиядан қорғау жөніндегі Тәжірибелік станциясы ұйымдастырылды. Ғылыми станциялар жел эрозиясымен күресу үшін алқаптық топырақ қорғау жүйесі мен жерді өңдеуді қолдануды ұсынды. Бұл шаралардың арқасында бірнеше жылдардан кейін егіншілік саласы жақсарып, астық шығымдылығы артты.

80-ші жылдарда ауданда бірқатар ірі сүт-мал шаруашылығы кешені және мамандандырылған сүт бөлімшелері жұмыс істеді. Ауданның озат шаруашылықтары – Киров атындағы және Тельман атындағы ұжымшарларда, сондай-ақ басқа да шаруашылықтарда бір сиырдан шыққан сауын үш мың килограмнан асты.

Экономика[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауыл шаруашылығы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданның ауылшаруашылық мамандандырылуы: ет-сүтті мал шаруашылығы, құс шаруашылығы. Бидай, тары, қарақұмық, күнбағыс, қант қызылшасы өсіріледі. Ауданда 8 ауыл шаруашылық кәсіпкерлер, 853 шаруа қожалықтары, 8386 жеке қоныстар бар. Етті қайта өндеу бойынша 4 цех, 4 шағын диірмендер, 2 макаронды цех, 3 шағын наубайхана, сүтті қайта өндіру бойынша 2 цех, күнбағыс майын өндіру бойынша 6 цех бар. Ауданда облысқа өзінің көкөністерімен танымал Чернояр ауылы орналасқан. Сонымен қатар, Заря, Сычевка, Жаңа-Қала, Набережное, Мичурино, Чернорецк, т.б. ауылдарында көкөніс өсіру шаруашылығы кен тараған.

Әлеуметтік сала[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Білім беру мен ғылым[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданда 28 орта жалпы білім беру мектептері мен 7 мектепалды ұйымдары тіркелген.

Денсаулық сақтау[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданға Павлодар ауданының Емханасы қызмет көрсетеді. Павлодар қаласында заводтардың көптігінен, адамдардың денсаулығы сыр береді. Жиі ауратын аурулар: онкологиялық, тыныс алу жолдары, жүрек -қан тамырлары мен қан қысымының аурулары да кем қалған жоқ

Мәдениет[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аудандық «Нива» газеті 1930 жылдан бастап шығарылады. Монументалды мәдени ескерткіш ретінде 1964 ж. орнатылған ҰОС қаза тапқандарға арналған ескерткіш болып табылады, Шақат ауылы.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]