Павлодар облысы орта ғасырларда
Орта ғасырлар. Ертістің Павлодар өңірінің орта ғасырдағы тарихы жөнінде кейбір жазба деректер болғанмен бұл дәуір ең алдымен археологиялық ескерткіштер бойынша жақсы зерттелді. Солардың арасында жұрттың шаруашылық уклады мен этникалық құрамындағы елеулі өзгерістерді танытатын ерте орта ғасыр – VІ-ІХ ғ.ғ. қорымдары ерекше көзге түседі. Олар Түркі қағанатының құрылуымен және осында потчеваш мәдениетінің жергілікті угро-самодий жұртымен қатты араласқан түркі тілді көшпенділердің Ертістің орта ағысына жылжуымен тікелей байланысты. Отырықшы және көп салалы шаруашылық жүргізген потчеваштықтардың қонысы Башмачное және Железинка селоларында танымал. Қашыр селосының жанындағы қорғаннан табылған потчеваш мәдениеті зиратында марқұмның кремация дәстүрімен құрбанды тамақ қалдықтарымен және балшық ыдыс сынықтарымен бірге жерленгені анықталды. Потчеваштықтар мен түркілердің байланысын түркілермен қоса соларға сіңіп кеткен потчеваштықтар қойылған бобров зиратының материалдарынан көруге болады.
Зерттеушілер белгілі жазба деректер бойынша қимақтармен теңдестіретін түркі тілді көшпенділердің ескерткіштері қорған молаларымен көрінеді. Павлодар облысының аумағында зерттелгендерге Трофимовский 1-2, Покровский, Бобровский 2, Григорьевка молалары, Подстепное, Песчаное селоларының, Павлодар қаласының аумағында оңтүстік су қоймасы мен орман заводының жанындағы бұзылған қорымдар жатады. Қимақ қорғандары 3-5 қорғаннан шағын топ болып орналасқан, қорған үйіндісінің орташа диаметрі 6-12 м., биіктігі 15-тен 50 см-ге дейін. Үйінділерде астардың қалдықтары – қойдың, жылқының сүйектері, балшық ыдыстардың сынығы жиі кездеседі. Үйіндінің астында сопақ формалы беті қайың беренелермен жабылған немесе түбі жоқ қайыңмен қаланған зираттар орналасқан. Қаңқалар сызылыңқы, шалқасынан басы солтүстік-шығысқа қарап жатыр. Бір үйіндінің астында бір-бірлеп те, көптеп те жерленген. Өлген адаммен бірге ыдыс-аяқ, қару мен әшекейлер көмілген. Еркек адамның зиратында тұтастай және бөлшектенген жылқы бар. Бай қимақтық зират Григорьевка селосының жанынан табылды. Ондағы мүліктер – күміс танадан істелген ауыздықтар мен айылдардың жиынтығы, темір ауыздық пен үзеңгі, жебелер, найзалар, қанжарлар, сауыт.
Қытай жібегінен, теріден, қабықтан, ағаштан, сүйектен жасалған бұйымдар жақсы сақталған. Қабық қорамсақ жебелерімен, садақ, белбеу және басқалары бар.
Ертіс өңірінде жазба деректерден белгілі қимақ қалаларының іздері әзірше табылған жоқ, алайда кейбір әр кездегі қоныстарда аздаған қимақ бұйымы кездесіп жүргендіктен кесімді түрде айтуға болмайды.
Павлодар облысында дамыған орта ғасыр Х-ХІІІ ғ.ғ.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Кейінгі орта ғасыр ескерткіштері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті Мұрағатталған 19 маусымның 2008 жылы.