Пауль Хейзе
| Пауль Хейзе | |
| Paul Heyse | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | |
| Шығармалардың тілі |
неміс |
| Марапаттары | |
Пауль Йохан Людвиг фон Хейзе (Гейзе; нем. Paul Johann Ludwig von Heyse, 15 наурыз 1830, Берлин — 2 сәуір 1914, Мюнхен) — неміс жазушысы, атақты филолог Карл Хейзенің ұлы, «лирик ақын, драматург, романист және бүкіл әлемге танымал қысқа новеллалардың авторы ретінде өзінің ұзақ және жемісті мансабында көрсеткен көркемдігі, идеализмі үшін» әдебиет бойынша 1910 жылғы Нобель сыйлығының лауреаты. 24 томдық новелла, 6 роман, 60-қа жуық пьеса, 9 поэтикалық жинағы жарық көрді.
Э. Гейбель, Ф. Боденштедт, Г. Линг және басқаларымен бірге таза өнерді жақтаушылар, эстетикалық ақындардың Мюнхен үйірмесін құрды.
Өмірбаяны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Пауль Хейзе 1830 жылы 15 наурызда Берлинде дүниеге келген. Оның әкесі Карл Вильгельм Людвиг Хейзе классикалық филология профессоры болған, ал анасы Юлия Хейзе Пруссия сарай зергері Яков Соломонның қызы болған.
Хейзе 1847 жылға дейін Фридрих-Вильгельм гимназиясының студенті болды, онда ол өте жақсы оқыды. Оның отбасының байланыстары жас Паульға шығармашылық адамдар тобына енуге көмектесті.
Гимназияны бітіргеннен кейін Хейзе Берлин университетінде классикалық филология бойынша оқуды бастады, бірақ екі жылдан кейін, 1849 жылы Боннға өнер тарихы мен роман тілдерін оқуға көшті.
1850 жылы Пауль Хейзе роман филологиясы бойынша диссертация қорғады, бірақ кейін ол Берлинге қайтарылды.
Жазушы 1851 жылы «Туннель» ұйымы ұйымдастырған әдеби байқауда жеңімпаз атанды.
1852 жылы мамырда Хейзе трубадурлар туралы жұмысы үшін докторлық дәрежесін алды, ал Пруссия университетінің стипендиясы оған Италияға провансаль қолжазбаларын зерттеуге баруға мүмкіндік берді. Жазушы жарияланбаған қолжазбаларды транскрипциялап жатқан кезде ұсталған соң, оған Ватикан кітапханасында жұмыс істеуге тыйым салынды. Сөйтіп, 1853 жылы жазушы Германияға оралып, әдеби қызметпен айналыса бастайды.
Бавария королі Максимилиан II Хейзеге Мюнхен университетінің профессоры атағын берді. Осылайша, ол бұл университетте ешқашан дәріс оқымаса да, роман филологиясының профессоры болды.
1854 жылы 15 мамырда үйленгеннен кейін ол Мюнхенге келді, ал келесі жылы ұлы Франц дүниеге келді. Оған қоса, Хейзенің бірінші некеден тағы үш баласы бар. 1859 жылы Хейзе Literaturblatt zum deutschen Kunstblatt журналының редакторы болды.
1862 жылы 30 қыркүйекте оның жұбайы Маргарита, тарихшы Бернгард Куглер мен суретші Ганс Куглердің әпкесі өкпе ауруынан қайтыс болды. 1867 жылы Анна Шубартқа үйленіп, бар уақытын әдеби қызметке арнады. Бұл кезде оның өмірінде маңызды ештеңе болған жоқ, оның даңқы бірте-бірте өсті. 1884 жылы Шиллер сыйлығын алды.
1900 жылы Мюнхеннің құрметті азаматы, 1910 жылы ақсүйектер қоғамының мүшесі болды. 1910 жылы әдебиет бойынша Нобель сыйлығын алды.
Жазушы Бірінші дүниежүзілік соғыс басталардан бірнеше ай бұрын, 1914 жылы 2 сәуірде қайтыс болды.
Шығармашылығы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Хейзенің шығармалары эротикамен, өмірді эстетикаландыруға деген ұмтылыспен сусындаған. Төңкерістен кейінгі бюргерлердың психологиясы «Соңғы кентавр» әңгімесінде көрсетілген, онда «пұтқа табынушылық» өмірден ләззат алу деп уағыздалған. Хейзе көп жазды. Оның лирикалық жинақтарындағы кейбір өлеңдері («Skizzenbuch» — «Эскиздер кітабы», «Lieder und Bilder» — «Әндер мен суреттер», 1877 ; «Verse aus Italien» — «Италия өлеңдері», 1880, т.б.), мысалы, «Auf den Tod eines Kindes» (Баланың өліміне) немесе «Ueber ein Stündlein» (Бір сағаттан соң) неміс лирикасының ең жақсы үлгілеріне жатады.
Драматург ретінде де өте өнімді болды, дегенмен көп табысқа жете алмады (трагедиялары – «Meleager», 1854 ; «Hadrian», 1865 ; «Hans Lange», 1886 ; «Colberg», 1868 және «Maria Magdala», 1899; Сондай-ақ оның бірқатар романдары бар, олардан әсіресе сәтті болғаны: «Kinder der Welt» (1873 ; Ғасыр балалары), онда бостандықтардың эмансипациясын бейнелейді. Неміс бургерлігінің бұрынғы пессимизмнен және «Im Paradiese» (1875; «Жұмақта») мюнхендік эстет-суретшілердің өмірін сипаттайды. Басқа романдары («Ueber allen Gipfeln» — «Бәрінен де биік», 1895 ; «Die Geburt der Venus» - «Венераның дүниеге келуі», 1909, т.б.) әлсіздеу.
Хейзе шығармаларының ішінде оның көптеген новеллалары (100-ден астам) неміс әдебиеті үшін ең үлкен маңызға ие. Олардың кейбіреулері, мысалы, "L' Arrabiada" (1853), "Andrea Delfin" (1862) немесе "Der Salamander" (1867) сияқты, Т. Штормның формальды-көркем мағынада классикалық новелларымен тең саналады.
Хейзе сонымен қатар итальян («Italienisches Liederbuch», 1860, «Ital. Dichter seit der Mitte des 18 Jahrhunderts, 1889 — 1890 »; 4 том. «Ital. Volksmärchen», 1914) және испан(«Spanisches Liederbuch», 1852) тілінен сәтті аудармаларымен танымал. Герман Курцпен бірге ол «Deutscher Novellenschatz» («Неміс романының қазыналары», 1870-1876, 24 т.), «Novellen des Auslandes» (Басқа елдердің новеллалары) және т.б. шығарды. Тағы да әлеуметтік мәселелерді көтерген радикалды натурализм қозғалысы Хейзені эпигон ретінде теріс қарастырды; ол өз кезегінде «Merlin» (1892) романында жаңа қозғалыстың кейіпкерлерін сатиралық түрде бейнеледі. Хейзенің түсінуі үшін оның «Jugenderinnerungen und Bekenntnisse» естеліктері маңызды (Жастық шақ және танылу туралы естеліктер, 1900).
Әдебиет[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Gesammelte Werke (1871-1914), 38 том, жаңа басылым, 1924, 15 том.
- Dramatische Dichtungen, 1864-1905, 38 том. Т. Шторммен (hrsg. von G. Plottke, 1917 — 1918), Г. Келлермен (hrsg. von Kalbeck, 1914) хат алмасу.
- Petze E., Paul Heyse als Dramatiker, 1904.
- Petze E. Paul Heyse, ein deutscher Lyriker, 1913.
- Klemperer V., Paul Heyse, 1910.
- Raff Heb, P., Heyse, 1910.
- Spiero, Paul Heyse, 1910.
- Farinelli, Paul Heyse, 1913.
- Rose E., Das soziale Empfinden Paul Heyse's, 1926
- Zincke P., Paul Heyse's Novellentechnik, 1927