Петр II

Петр II Алексеевич (23 (12) қазан 1715 жыл — 30 (19) қаңтар 1730 жыл) — Екатерину I патшайымнан кейін таққа отырған ресей императоры.

Петр І патшаның немересі, Патша Алексей Петровичтің және неміс ханшайымы София-Шарлотта Брауншвейг-Вольфенбюттельскаяның ұлы, Романовтар тегінің ерлер санатындағы соңғы өкілі. 1727 жылы 6 (17) мамырда небары 11 жасқа толғанда таққа отырды, ал 14 жасқа келгенде шешек сырқатынан қайтыс болды. Петр мемлекеттік қызметке қызығушылық арттырып үлгере алмады және мемлекетті өз бетімен басқара да алмады. Мемлекеттегі шынайы үкімет Жоғарғы құпия кеңестің және жас императорға ұнамды болған А.Д. Меншиков пен кейін Долгоруковтың қарауында болды.

Балалық шағы

1715 жылдың 12 қазанында дүниеге келген Ұлы князь Петр Алексеевич 1718 жылы қайтыс болған тақ мұрагері Алексей мен оның босанғаннан кейін қайтыс болған зайыбы София-Шарлотта Брауншвейг-Вольфенбюттельскаяның ұлы. Болашақ тақ мұрагері өзінен бір жас үлкен әпкесі Наталия сияқты махаббат пен жанұя бақытынан жаралмады. Алексей мен Шарлоттаның некесі Петр І, поляк королі Август ІІ және Карл VI аустрия императорының дипломатиялық байланысының шешімі болды, бұл жерде Романовтар династиясы мен сол уақытта Еуропадағы корольдер үйіне басшылық еткен әралуан туыстық қатынасы бар ежелгі герман тегі Вельфтер одағынан өз пайдасын табуды көздеген еді. Күйеу жігіт пен қалыңдықтың сезіміне ешкім көңіл аудармады.

Шыққан тегі мен алған тәрбиесі

Алексей Петрович, отец Петра II

Шарлотта Кристина Брауншвейг-Вольфенбюттельская (?)

Внуки Петра I Пётр и Наталья в детстве, в образе Аполлона и Дианы.
Худ. Луи Каравак, 1722

Петрдің алғашқы төрт жасында Петр І патшаның Петр және Павел атты екі ұлы өсіп келе жатқандықтан болашақ тақ мұрагері ретінде назар аударылмады. Екеуі де ерте жастан қайтыс болғандығынан тақ мәселесі де туындаған еді.

Туған сәтінен бастап Петр Алексеевич ұлы князь есімімен аталды. Осыған дейін патша ұлдары патша атауымен аталған еді; Петрдің туылуы патшалық лауазым енгеннен бері (Романовтар әулетінің тарихында бірінші рет) патша ағзамның немересінің дүниеге келуімен бірінші рет болды.

Жастық шағы

Петр II в конце 1720-х

Екатерина І тұсында

Петр І паша қайтыс болғаннан кейін тақ мұрагері мәселесі туындады. Ескі рушылдық өкілдері (Лопухин, Долгоруковтың) қолдауымен 9жасар Петр Алексеевич кандидатурасы ұсынылды, сол уақыттан дегдар тұқым өкілі ретінде Петр І заманында ықпалы болған Петрдің жесірі Екатерина ханымға хабарлама айтылды. Мәселе тезінен шешілді - князь меншиков гвардиясымен сарайды қоршап, өзінің нақсүйері Екатеринаны таққа отырғазбақ ойда болды.

Екатерина аманаты

1727 жылы 6 (17) мамырда 43 жастағы патшайым Екатерина І қаза болды. Қаза болар алдында сырқат патшайымның қызы Елизаветаның қолы қойылған Бассевичке аманат жаздырылды. Аманат бойынша тақ мұрагері ПетрІ немересі Петр Алексеевич болатын.

Патшалық

Портрет Петра II.
Худ. И. Ведекинд, 1730

Биліктің жалпы бағдары

II Петрдің елді өздігінен басқаруға қауқарсыз болуының нәтижесінде іс жүзіндегі шексіз билік бастапқыда Меншиковтің қолында болып, кейіннен Остерман мен Долгоруктардың қарамағына өтті. Мемлекетті басқару оның ізашарының тұсындағыдай инерция бойынша жүзеге асырылды. Сарайдағылар Ұлы Петрдің өсиеттері бойынша әрекет етуге тырысқанымен, ол жасаған саяси жүйенің консервациясы ондағы кемшіліктерді айқындай түсті.

Меншиковтің регенттік кезеңінің I Екатерина тұсындағы биліктен айырмашылығы болмады. Оның тек күш жинай түскені болмаса, іс жүзінде ел билеушісі өзгерген жоқ. Ол тақтан құлатылғаннан соң билік басына Долгоруковтар келіп, елдегі жағдай түбегейлі өзгеріске ұшырады. II Петр билігінің соңғы жылдарына кейбір тарихшылар «бояр патшалығы» деген атау береді: I Петр орнатқан мәдениетті қоғамның үлгілері мен тәртіптері құлдырауға түсіп, халық ескі ұстанымына қайта бет бұрады. Боярлық ақсүйектілік нығая түсіп, «Петров ұясының балапандары» екінші орынға ысырылды. Осы кезеңде Діни басқарма патриахтықты қайта қалпына келтіруге тырысты. Армия және флот құлдырауға ұшырап, елде жемқорлық пен қазына ұрлаушылық көбейді. Ел астанасы Санкт-Петербургтан Мәскеуге ауысты.

II Петрдің патшалық құру кезеңінің аяқ тұсында көбінесе кәрі боярлардан тұратын (кеңестегі сегіз орынның бесеуі Долгоруктар мен Голицындерге тиесілі болған) Жоғарғы құпия кеңестің ықпалы арта түсті. Кеңестің күшейе түскені сонша, тіпті Петрден кейін таққа отырған Анна Жоғарғы құпия кеңестің қолына Иоановнаға бүкіл билікті беру туралы «Кондицияларға» қол қоюын талап етті. 1730 жылы Анна Иоановна «Кондициялардың» күшін жойып, боярлар билігі қайта әлсіреді.

Меншиков Тұсындағы Петр ІІ

Мария Меншикова,
первая невеста Петра II.
Худ. И. Г. Таннауэр

1727 жылдың 6 (17) мамыр күні Петр Алексеевич II Петр ресми атауын иеленіп, үшінші жалпыресейлік император атанды. I Екатеринаның өсиеті бойынша жасөспірім-император 16 жасқа толғанға дейін Жоғарғы құпия кеңеске сүйене отырып билік құруы тиіс еді.

Ішкі саясат

II Петр таққа отырғаннан соң көп ұзамай халыққа өзін жақсы жағынан көрсету мақсатында Меншиков оның атынан екі манифест толтырады. Бұл бұйрықтардың алғашқысы бойынша крепостнойлардың ескі қарыздары кешіріліп, салық төлемей каторгаға жіберілгендерге бостандық берілді. Бұл бастама жалғасын тапты. Петрдің тұсында Ресейде жазаға тарту туралы заңдар жинағы біраз жұмсара түсті. Бұл үдеріс Елизавета кезінде апогейге апарады. Жазаға тартылғандардың мүшеленген мәйіттерін бұрын елді үркіту мақсатында халықтың алдына шығарылса, Петр бұл іске тыйым салуды бұйырды[3].

Императорды тәрбиелеу

Андрей Остерман

Выезд императора Петра II и цесаревны Елизаветы Петровны на охоту.
Худ. Валентин Серов, 1900, Русский музей

Меншиковтың құлдырауы

Евдокия Фёдоровна Лопухина.
Неизвестный русский художник XVIII в. Холст, масло. Музей-усадьба Кусково

Меншиков в Березове. Худ. В. И. Суриков, 1883

Долгоруков тұсындағы ПетрІІ

Камзол Петра II, сшитый в 1727-30 годах, позволяет представить тощую фигурку подростка

Император қазасы

Надгробие Петра II

Сілтемелер

• Арсеньев К. И. Царствование Петра II
• Брикнер А. Г. Русский двор в 1728—1733 годах. По донесениям английских резидентов // Исторический вестник, 1890. — Т. 46. — № 10. — С. 36-63. Мұрағатталған 27 желтоқсанның 2013 жылы.
• Брикнер А. Г. Русский двор в 1826—1832 годах // Исторический вестник, 1891. — Т. 46. — № 12. — С. 783—795. Мұрағатталған 27 желтоқсанның 2013 жылы.
• Брикнер А. Г. Русский двор при Петре II. 1727—1730. По документам венского архива // Вестник Европы, 1896. — Кн. 1. — № 1 — С. 99-125. Мұрағатталған 27 желтоқсанның 2013 жылы.
• Брианд. Кондиционы, которые мадам Брианд по Его Царского Величества изволенью написала / Сообщ. Ф. А. Бычковым // Исторический вестник, 1885. — Т. 22. — № 11. — С. 473—474. — Под загл.: Гувернантка императора Петра II. Мұрағатталған 3 қарашаның 2013 жылы.
• Вестфален. Дипломатические депеши датского посланника при русском дворе Вестфалена о воцарении императрицы Анны Иоанновны. Русская старина, 1909 Мұрағатталған 4 желтоқсанның 2007 жылы. — о болезни и кончине Петра II.
• Долгорукая Н. Б. Записки, оставшиеся по смерти княгини Натальи Борисовны Долгорукой / Изд. H.M. Усова. Вступит. статья и примеч. П. П. Смирнова. — Спб.: Синод. тип., 1912. — 70 с. Мұрағатталған 31 қазанның 2011 жылы.
• Записка о кончине государыни императрицы Екатерины Алексеевны и о вступлении на престол государя императора Петра II Алексеевича. — Изд. 2-е. — Спб., 1913. — 4 с. Мұрағатталған 3 қарашаның 2013 жылы.
• Лирия де. Записки герцога де-Лирия-Бервика, бывшего Испанским послом при Российском дворе, с 1727 по 1831 год / Сообщ. И. П. Сахаров // Сын отечества, 1839. — Т. 7. — № 2. — Отд. 3. — С. 125—176. Мұрағатталған 3 қарашаның 2013 жылы., Т. 12. — Отд. 3. — С. 71-125. Мұрағатталған 3 қарашаның 2013 жылы.
• Прошение малороссиян императору Петру II / Сообщ. И. Ставровский // Русский архив, 1864. — Вып. 5/6. — Стб. 493—505. Мұрағатталған 3 қарашаның 2013 жылы.
• Росписи охоты царской, за своеручным подписанием императора Петра II-го, в қаңтар 1729 года / Сообщ. Г. В. Есиповым // Русский архив, 1869. — Вып. 10. — Стб. 1675—1681. Мұрағатталған 27 желтоқсанның 2013 жылы.

Әдебиеттер

• Павленко Н. И. Пётр II — М., 2006. — ISBN 5-235-02886-4.
• Үлгі қатесі: қара {{Мақала}}
• Дмитриев С. Д. Пётр II. Осиротевшее царство. Фаворит и опала. Божья воля — М., 2006.

Ізашары: Пётр Петрович	Наследник российского престола 1725–1727	Ізбасары: Иоанн Антонович
Ізашары: Екатерина I	Император всероссийский 1727—1730	Ізбасары: Анна Иоанновна