Поляк және швед интервенциясы
Поляк және швед интервенциясы (17 ғ-дың басы) – Речь Посполитая мен Швеция билеуші топтарының Ресейді бөлшектеу және оның мемлекеттік дербестігін жоюға бағыталған әрекеттері. Агрессиялық жоспар 1558-1583 жж. Ливон соғысының аяқ шенінде ойластырыла бастады. 1583 жылдан кейін Стефан Баторий Ресейді Польшаға бағындыру жоспарын ұсынды. 1580 жылдың қарсаңында король Юхан ІІІ швед феодалдарының басқыншылық жоспарын жасады. 16 ғ-дың аяғындағы ішкі саяси және халықаралық жағдайлар бұл жоспарлардың жүзеге асырылуына кедергі жасады. 17 ғ-дың басында Речь Посполитаның билеуші топтары Лжедитрий І қолдап, жасырын интервенцияға көшті. 1606 ж. мамыр айында Мәскеудегі поляктарға қарсы көтеріліс кезінде Лжедмитрий І өлтірілуіне байланысты поляк феодалдары агрессиясының 1 әрекеті күйреді. Жасырын интервенцияның 2-кезеңі Лжедмитрий ІІ есімімен байланысты. Лжедмитрий ІІ негізгі әскери күштері поляк-литва магнаттарының жасақтарынан құралды. 1608 ж. көктемдегі жорық және Болхов түбіндегі жеңіс (1608ж. мамыр) нәтижесінде Лжедмитрий ІІ Мәскеу түбіндегі Тушино лагеріне орналасты.[1]
Жоспары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Лжедмитрий ІІ әрекеттерінің сәтсіздікке ұшырауы, Шуйский үкіметінің әлсіздігі, Речь Посполитаның ішкі жағдайының жақсаруы Польша үкіметінің Ресейге қарсы ашық агрессияға көшуіне мүмкіндік берді. 1610 ж. наурызында Тушинодағы поляк әскерлерінің бір бөлігі Сигизмунд ІІІ қол астына көшті. Сол жылы орыс феодалдарының М.Г.Салтыков бастаған елшілігі Сигизмунд ІІІ шарт жасасып, оның баласы Владиславты орыс патшасы деп таныды. Орыс әскерлерінің поляктарға қарсы жорығы Клушин түбінде сәтсіздікке ұшырады, оған швед жалдамалыларының опасыздығы себеп болды. Бұл Шуйский үкіметінің күйреуіне әкеп соқты. Мәскеуде жаңа үкімет құрылып, Владислав орыс патшасы болып танылды. Поляк әскерлері Мәскеуге кірді. Мәскеуде поляк феодалдарының баса-көктеп билік жүргізуі ұлт-азаттық күресті күшейтті. Бірінші жасақ 1611 ж. наурызда Мәскеуді қоршауға алды. Бірақ ішкі қайшылықтарға байланысты жасақ іс жүзінде тарап кетті. 1611 ж. қыркүйекте Новгородта Екінші жасақ қалыптаса бастады (Минин және Пожарский бастаған халық жасағы). 1612 ж. 27 қазанда Мәскеу азат етелді. 1612 ж. күзде Сигизмунд ІІІ Мәскеуді қайта басып алмақшы болды. Бірақ «Мәскеу соғысы» сәтсіздікке ұшырады. Поляк үкіметі 1617ж. реседі жаулап алмақ ниетімен тағы да Мәскеуді қоршауға алды. 1618 ж. қазанда кері шегінуге мәжбүр болды. Польша үкіметі 1618 ж. Деулин уақытша бітіміне қол қойды. Ресей Смоленск, Чернигов, Дорогобуж, оңтүстік –батыс және батыс аймақтардағы басқа қалаларынан айрылды.[2]
Шведтердің Ресейге қарсы ашық агрессиясы 1610 ж. тамызда шведтер Ивангородты, қыркүйекте Кореланды (1611ж. 2 наурызда күйреді) қоршады, 1610-11 ж. Колаға, Соловец монастырына жорығы сәтсіз жасалды. 1611 ж. жазда Новгородқа қарсы қимылға шықты. Новгород 16 шілдеде шведтерге берілді. Швед әскерлері 1612 ж. көктемде Копорьені, Ямды, Ивангородты, Орешекті, Гдовты, Порховты, Ескі Русаны, Ладога мен Тихвинді басып алды. Псковты жаулап алмақ болған ниеттері сәтсіздікке ұшырады. Ярославьге келген Екінші жасақтың басшылығы (1612ж.сәуір) новгородтықтармен байланыс жасады. 21613ж. жазда қала тұрғындары мен орыс әскерлерінің жұмыла қимыл жасауының нәтижесінде тИхвин мен Порхов азат етіліп, 3-мыңдық поляк-литва жасақтары талқандалды. 1614-1615 жж. Швед әскери басшылары Ресейдің солтүстік- батыс аймақтарын Швеция құрамына қосып алу мақсатымен новгородтықтарды Швецияның жаңа королі Густав Адольфке күштеп бағындырмақшы болды. Новгород жерінде партизан соғысы басталды. 1615 ж. Псковтағы сәтсіздіктен соң Швецуия үкіметі патша Михаил Федоровичтің үкіметімен бейбіт келіс сөз жүргізуге келісті. 1617 ж. Столбовск бітіміне қол қойылды.[3]