Портал:География

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
(Портал:Оңтүстік Америка бетінен бағытталды)
Навигацияға өту Іздеуге өту
География порталы


География: (гр. γεωγραφία, сөзі жерді сипаттау деген мағынаға ие. Ол мынадай екі сөзден тұрады гр. γαίαЖер және гр. γράφεινсипаттап жазу, суреттеу). Жалпы алғанда, жер беті табиғаты туралы, халықтар мен олардың шаруашылық іс-әрекеттері туралы зерттейтін ғылым болып табылады.

  1. Жердің географиялық қабығын зерттейтін ғылымдардың кешені. Географиялық ғылымдардың зерттеу нысандарына: геосфера (биосфера, атмосфера, литосфера, гидросфера және жер қабаты) и геожүйе (ландшафттар, табиғи зоналар, биогеоценоз…)
  2. белгілі бір аумақтың, аймақтың, нысанның, құбылыстың немесе процесстің уақыт пен кеңістікке байланысты ерекшеліктері туралы білім жиынтығы (мұхиттар мен құрлықтар географиясы, Қазақстан географиясы, дала географиясы, әлеуметтік география, тарихи география) жатады.

Географияның зерттеу нысаны (орыс. объект) - әртүрлі дәрежедегі географиялық орта компоненттерінің орналасуы мен өзара әрекеттесу заңдары мен заңдылықтары болып табылады. Зерттеу нысанының күрделілігіне және кеңдігіне байланысты география пәні ортақ географиялық ғылымдар жүйесін құрайтын бірнеше мамандандырылған (салалық) ғылым түрлеріне бөлінеді. Олардың ішінде ерекше аталатындар: жаратылыстану география ғылымдары (физикалық география, жердің географикалық қабықтарын тану ғылымы, тапырақтану, климотология, гляциология, гидрология, океанология, палеография) және қоғамдық географиялық ғылымдар (әлеуметтік-экономикалық география, тарихи география). Кейде географиялық картографияны да жеке ғылым ретінде бөліп айтады.

Панорама на посёлок Боровое и озеро Боровое
Ішкі порталдар

Санаттар

Құрлықтар: Аустралия — Еуразия (Еуропа және Азия) — Антарктида — Африка — Солтүстік Америка — Оңтүстік Америка

Ландшафт және Климат: Шығанақтар — Жел — Жанартаулар — Таулар — Ормандар — Теңіздер — Мүйістер — Мұхиттар — Аралдар — Үңгірлер — Бұғаздар — Шөлдер — Жазықтар — Далалар — Өзендер — Сарқырамалар — Сорлар — Көлдер

Физикалық география: Геодезия — Геоинформатика — Геология — Гидрография — Гидрология — Топография — Топонимика — Жер бедері — Картография — Мұхиттану

Әлеуметтік-экономикалық география: Экономикалық география — Саяси география — Мәдени география — Сайлау географиясы

Көмек беру

Жаңа мақалалар

Жобалар

Ортақор Викисөздік
Викиқайнар Викидәйек
Таңдаулы мақала

Арал теңізіҚазақстан мен Өзбекстан шекарасында орналасқан суқоры. 20-шы ғасырда ауданы жағынан (68 мың км2) әлемде төртінші орында болған болатын, бірақ 1960-шы жылдардан бастап теңіздің суы азайып келді.

Арал теңізі, 1985 жыл

Арал теңізі, Кайназой дәуірінің орта шетінде, яғни бұдан 21 млн. 1200 жыл бұрын, Арал Каспий теңізіне қосылып жатқан. Өйткені, теңіздің терістік бетіндегі қазіргі Сарышығанақ, Ақеспе тұсынан 80 метр тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл теңіздің кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді. Сондай-ақ, Арал маңынан акуланың тісі мен сүйегі табылды. 19 ғасырдың ортасындағы Арал-Каспий ойпатының пайда болуы жөніндегі болжамдардан Арал бассейнінің геологиялық ерте кезеңде Жерорта теңізімен тұтасып жатқан су айдыны екенін, оның кейінгі Альпілік қатпарлықта жер қыртысының көтерілуіне байланысты ұсақ су айдындарына бөлінгенін білеміз. Сондай-ақ, Арал теңізінің көлемі жайлы, Арал теңізі жайлы жазбалар сонау ерте дүние әдебиеттерінде де кездеседі.

1960 жылдардан бастап Арал өңірін игеру қолға алынды. Осы аймақтағы игерілетін жер көлемі бұрынғыдай Өзбекстан мен Тәжікстанда 1,5, Түрікменстанда 2,4, Қазақстанда 1,7 есеге өсті. Ал Әмудария мен Сырдария бойындағы Халықтың саны 1960-1987 жылдар аралығында 2,2 есеге артты. Халық санының өсуіне орай суға деген қажеттілік те артты. Осыған орай, 1970-1980 жылдар аралығында Аралға құйылатын су мөлшері азайды. Оның негізгі себептері антропогендік факторлар еді. Екі өзен бойындағы суды мол қажет ететін күріш пен мақта өсіру ісі қарқындап дамыды (Шардара).

(толығырақ)

Таңдаулы сурет

Жақсы мақала

Тынық мұхиты түбінің бедері

Тынық мұхит — көлемі мен тереңдігі жағынан ең үлкен мұхит. Батысында Еуразия мен Аустралия, шығысында Солтүстік және Оңтүстік Америка, оңтүстігінде Антарктида құрлықтарымен шекаралас.

Тынық мұхиты оңтүстігінен солтүстігіне 15,8 мың км, шығысынан батысына 19,5 мың км созылып жатыр. Шекаралас теңіздермен есептегенде 179,7 млн км², орта тереңдігі 3984 м, көлемі 723,7 млн км³ (теңізсіз есептегенде 165,2 млн км², орта тереңдігі 4282 м, көлемі 707,6 млн км³). Тынық мұхитының ең терең жері (әлем мұхиттарының ең терең жері) 10994 м (Мариана шұңғымасы). Тынық мұхитындағы 180-мередиан арқылы тәуліктік сызық өтеді.

(толығырақ)

Білгенге маржан...

  • Еділ (Волга) (ежелгі атауы Ра, орта ғасырларда Итил) – Еуропадағы ең үлкен өзен. Ұзындығы 3530 км, су жиналатын алабы 1360 мың км². Бастауын Валдай қыратынан (абсолюттік биіктігі 343 м) алып, Каспий теңізіне құяды. Сағасы теңіз деңгейінен 28 м төмен жатыр. Еділге екі жүзден астам салалар құяды.
  • Парсы тілінен келген Сырдария атауы ежелден бері қолданылып келеді. Батыс елдерінде 20-ғасырға дейін бұл өзенді Яксарт атауымен атап келді. Ескендір Зұлқарнайынның (Александр Македонский) жаулап алған жерлердің солтүстік шекарасы Сырдария өзені арқылы өтті.
Мақалалар


Антарктида

Аустралия және Океания

Африка

Еуразия

Солтүстік Америка

Оңтүстік Америка

Еуропа

Азия
Африка: Орталық Африка | Шығыс Африка | Оңтүстік Африка | Солтүстік Африка | Батыс Африка Америка: Вест-Үндістан | Орталық Америка | Солтүстік Америка | Оңтүстік Америка | Латын Америкасы Еуропа: Солтүстік Еуропа | Шығыс Еуропа | Орталық Еуропа | Оңтүстік Еуропа | Батыс Еуропа Азия: Орталық Азия | Шығыс Азия | Оңтүстік-шығыс Азия | Оңтүстік Азия | Орталық Азия
Океания: Австралазия | Меланезия | Микронезия | Полинезия Полюстар: Арктика | Антарктида Протоконтиненттер
Гондвана, Лавразия
Пангея, Родиния