Сабат

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Сабат (Балқаш) - көктемде су тасып, өзен-көлдердің маңайындағы ойпаңға су жайылғанда пайда болатын үлкенді-кішілі көлшіктер. Олардың жағасы ну қамыс, қалың қоға, көкорай шалғын болып келеді. Сабат, балқашты көбінесе қобы немесе қобы су деп те атайды. «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу» жырында Қарабай жетім ұлға қыз бермеймін деп, түйелерге артып келе жатқан сабаларын жарып, қымызын қобы суға ағызып жібереді.

Бір жерде келе жатып бөгеледі, 
Өзі ақымақ нәлеті кім көреді? 
Тоқсан нарда сабаны жарып тacтaп, 
Бір қобыны қымыз қып жөнеледі.

Қобы, қобы су атауларының дыбыстық өзгеріске түскен тағы бір нұсқасы жыраулар мұраларында кездесіп отырады. XV ғасырда өмір сүрген Доспамбет жырау:

Қоғалы көлдер, көлі сулар, 
Қоныстар қонған өкінбес. 
Арыстандай екі бұтын алшайтып, 
Арғымақ мінген өкінбес, 

- дейді. Осындағы қом су тіркесі қобы су дегенмен төркіндес екендігі байқалады.

Қобы, қомы су тәрізді байырғы сөз саха (якут) тілінде де сақталған. Сахаларша холю шығанақ деген мағынаны білдіреді. Қазақ тіліндегі қобы (су) мен қом (су) дегендердің түбірлес екендігін екі түрлі тарихи дыбыстық құбылыс арқылы түсіндіруге болады. Бұл сөздерде „б“ мен „м“ дыбысы алмасқан. Мұндай алмасулар қазақ тіліндегі кейбір сөздердің дыбыстық құрамында кездесіп отырады: төбешік — төмпешік, топар (тобар) - томар көлшік, құрбандық - құрмалдық, жабылды - жамылды т.б. Екіншіден, ұяң дауыссыздың үндіге алмасуы соңғы буындағы „ы“ дауыстысының көмескіленіп «түсіп қалуына» эсер еткен. Сонымен, қом суы мен қобы судың (ықшамдалған түрі - қобы) шығу негізі, түп-төркіні бір.[1]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2