Салтов-Маяцк мәдениеті

Салтов-Маяцк мәдениеті — 8 — 10 ғасырларда Дон алқаптары мен Азов жағалауларын мекендеген түркі тілдес халықтардан қалған археологиялық ескерткіштер жиынтығы. Ғылымда Хазар қағандығының құрамына енген бақташы, егінші тайпалардың мәдениеті ретінде белгілі. Салтов қорымы мен Маяцк қаласының деректері бойынша 200-ден астам ескерткіштері белгілі. Алғашқы жәдігерлері 20 ғасырдың басында танылғанымен, шешуші қорытындылар 1930 — 50 ж. жүргізілген зерттеулер бойынша жасалды. Ғылыми зерттеулер мен пайымдауларда М.И. Артомонов, П.А. Раппопорт, С.А. Плетнева еңбектерінің маңызы зор. Әсіресе Саркел (орыс жылнамаларында Белая Вежа деп те аталады) күшейтілген ірі қамал жазба деректерде біршама жақсы сипатталған. Археологиялық қазбалар барысында Дондағы сол жағалаулық Цимлян қалашығының осы Саркел екендігі дәлелденді. Бұл тамаша ескерткіш қысқаша зерттеулерден соң Цимлян су қоймасының астында кетті. Мәдениетті жасаушылардың арасында Хазар қағандығының негізгі халқын құраған түркі тайпаларынан басқа славян, алан этникалық топтары да болған. Қалаларда билеушілер тұрған бекіністі құрылыстармен қатар қарапайым халық мекендеген шағын үйлердің екі түрі анықталды. Бұлардың бір бөлігін ағаштан тұрғызылып, балшықпен сыланған киіз үй пішіндес дөңгелек, сопақша үйлер құраса, екінші бөлігіне төртбұрыш пішіндес, екі қанатты шатырмен жабылған жертөлелер жатады. Халқы негізінен мал шаруашылығымен, егіншілікпен айналысқан. Қала тұрғындары арасында қолөнер кәсіптері (ұсталық, зергерлік, құмыра жасау, т.б.) жақсы дамыған. Ішкі саудамен қатар, Қырым, Кавказ, Орта Азия, Византия елдерімен екі арадағы сауда-экономикалық байланыс өркендеген. Қазба жұмыстар барысында адам мүрделері төбесі күмбезді келген жерлеу камерасына, яғни, катакомбаға қойылып, оның алдындағы еңістеп түсетін ұзын дәліз-дромосқа көбіне ат жерленетіні анықталды. Қабірлерден алынған заттай деректер қатарында қару мен тұрмыстық бұйым түрлері (жебелер, пышақтар, қайрақтар, т.б.), әшекейлер, қыш ыдыстар бар.