Сарыбұйрат

Сарыбұйрат — ерте темір дәуірінің қонысы мен қорымы. Б.з.б. 7 — 4 ғ-ларға жатады. Қарағанды облысы Қарқаралы ауданы Нұркен ауылынан оңт.-шығысқа қарай 18 км жерде, Сарыбұйрат тауының шығыс жақ етегінде орналасқан. Қоныстың ауданы 10000 м² шамасында. Планиграф. тұрғыдан күрделі, көп бөлмелі бірнеше ірі тұрғын-шаруашылық кешендерінен тұрады. Мұндай кешендер бір-бірімен тіркесіп, тау беткейін қуалай, яғни оңт.-батыстан солт.-шығысқа қарай бағытталған және ұзын бойымен 250 м асатын жолақты алып жатыр. Құрылыстардың жалпы орналасу тәртібі қабырғаларының сақталып қалған ірге-қалдықтарынан біршама жақсы байқалады. Бұл, әсіресе, жоғарыдан қарағанда анық ажыратылады. 2001 — 03 ж. Сарыарқа археол. экспед. (жетек. А.Бейсенов) қоныстың жалпы ауданы 1105,75 м² бөлігінде қазба жұмыстарын жүргізіп, 2 ірі тұрғын үй ш. кешенін зерттеді. Ашылған кешендердің әрқайсысы көптеген шағын бөлмелерден, дәліз сияқты шағын құрылыстардан тұрады. Қыштың 3219 сынығы, 1 қола пышақ, тастан жасалған 210 құрал, бірнеше сүйектен жасалған құрал табылған. Топогр. ерекшеліктеріне қарағанда, қоныс қыстақ ретінде пайдаланылған болуы мүмкін. Қысқы мекендерді осылайша тау беткейлеріне, әрі ық, әрі қыста қар көп баса қоймайтын жерлерге орналастыру кейінгі қазақ дәстүрлерінен жақсы байқалады. Қоныстан табылған тас құралдардың негізгі бөлігін шағын кетпендер мен дәнүккіштер құрайды. Қоныстың шығыс және солт. жағындағы 5 обаның 4-еуі зерттелді. Ең үлкені, яғни 1-оба шаршы пішінді болып келген, өлшемі 10*10 м. Ірі тастан жасалған қоршауы бар. Қатты тоналған қабір шұңқыры ашылды. Тас үйіндінің астынан қыш сынықтары, тастан жасалған құралдар табылған. ^[1]