Сарыжылан

Сарыжылан
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Жануарлар Жамағаты: Хордалылар Табы: Бауырымен жорғалаушылар Сабы: Қабыршақтылар Тұқымдасы: Ұршықсап кесірткелер Кіші тұқымдасы: Anguinae Тегі: Pseudopus Түрі: P. apodus
Екі-есімді атауы
Pseudopus apodus Pallas, 1775
Синонимдері
Ophisaurus apodus

Сарыжылан, Сарыбауыр немесе Сарлан (лат. Pseudopus apodus) – қабыршақтылар отрядына жататын сарыбауыр кесіртке. Оңтүстік-батыс Еуропада, Орта және Оңтүстік-батыс Азияда, ал Қазақстанда Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл облыстарында кездеседі.

Денесінің ұзындығы 1,2 метрдей, салмағы 550 граммдай. Сыртқы түрі жылан тәрізді, аяғы болмайды (тек еркектерінде артқы аяғының жұрнағы сақталған). Басы ірі, біркелкі қалқанмен жабылған. Сарыжыланның арқасы қоңыр не қоңырқай, бауыры сарғыш-қоңыр немесе қызғылт түсті болады. Нағыз жыландардан негізгі айырмашылығы қозғалмалы қабағы, құйрығы ұзын болады.

Сарыжылан тау өзендерінің аңғарларын, жеміс бақтары мен егістіктерді мекендейді. Кейде теңіз деңгейінен 2000 м биіктікке де көтеріліп, тіршілік етеді. Суда жақсы жүзеді, қауіп төнген сәтте суға қарай қашуға тырысады не тастардың, шөп-бұталардың астына жасырынады. Адамды шақпайды, қолға тез үйренеді, ін қазбайды. Наурыздың соңы — сәуірдің басында қысқы ұйқыдан оянады. Аналығы маусым — шілде айларында пішіні сопақ 8 — 10 жұмыртқа салады. Тамыздың ортасында жас Сарыжыландар пайда бола бастайды. Омыртқасыздармен (көбінесе жәндіктер және моллюскалармен), ұсақ омыртқалылармен және жерге түскен жеміспен қоректенеді. Зиянды жәндіктерді жеп пайда келтіреді. Сарыжылан табиғатта өте сирек кездеседі. Қазақстанда Ақсу — Жабағылы қорығында қорғалады. Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген.

Аналығы маусымның соңында пана жерде 8-10 ұзыншақ жұмыртқасын салады. Бір айдан кейін ұзындығы 10 см кішкентай кесірткелер шығады. Жылына 6-7 ай белсенді. Сарыбауыр – зиянсыз бауырымен жорғалаушы, бау-бақшалардағы зиянкестерді жеп, пайда келтіреді. Егер қолға түссе, шағайын деп ойламайды, тек босанып шығу үшін жылан сияқты бүкіл денесімен қатты бұралаңдайды.