Сарықанатты сфекс
Бұл-сирек кездесетін және аз зерттелген түр қазғыш аралардың ежелгі туысының ең ірі , ашық боялған өкілдерінің бірі.Денесі ірі , 32мм.Құрсағы қысқа сабақшалы , ұзындығы өз енінен шамалы ғана үлкен.Басы мен кеудесі қара түсті , көбінесе жирен дақтары болады , едәуір ұзын , бірақ онша қалың емес ақшыл түктермен жабылған. Алдыңғы және ортаңғы кеуделері нәзік жатаған түктермен қапталған , аралық бунағы жоғарғы жағынан көлденең қаптарланған;аналығының қанаттары сары түсті , аталығының бетүстінің ортасы ойықтанбаған. Құрсағының түп жағы азды-көпті қызыл-жирен түсті. Аяқтары қара түсті , құрсағының сабақшасы да қара түсті. Осы белгілері сарықанатты сфексті өзіне жақын басқа түрлерден айыруға мүмкіншілік береді.Ең нағыз айырмашылық белгісі-аталығының мұртшаларының құрылысы: олардың 7-ші және 8-буындарының жоғарғы жағында жіңішке иілген сезімтал аймақтары болады , оны плакоидтар деп атайды. Түрдің екі үлгісі бар. Біріншісі келесі белгілермен ерекшеленеді: алдыңғы кеудесінің ортасы шамалы үзыншақ болып жаншылған,аналығының беті мен айналасындағы түктері алтындай сары түсті, алдыңғы және ортаңғы арқасы қалың жез сияқты жылтыр жатаған түкпен жабылған; аяқтарының тікенектері қызыл сары түсті , алдыңғы сандары қызыл сары; қанаттары ашық сары реңді, аталықтарының плакоидтары жіңішке. Екінші үлгісінде аналығының алдыңғы арқасы дөңес, оның бетүсінде аздаған ұзын қоңыр түктері бар, беті жез сияқты күмістей жылтыраған жатаған түктермен жабылған, алдыңғы жамбастары дерлік қара түсті, қанаттарының реңінің сары түсі аздау, аяқтарының тікенектері қара немесе қоңыр түсті және аталығының плакоидтары жалпағырақ. Бірінші үлгі негізінен тау етегі және аласа тауларда, екіншісі жазықтық жерлерде тіршілік етеді. Түр Оңтүстік-батыс Еуропа,Солтүстік Африкадан Оңтүстік-батыс Азия арқылы Орта Азия және Қазақстанға дейін кең таралған.Қазақстандағы таралу аймақтары:Оңтүстік Қазақстан-Барсакелмес аралы,Құланды,Қызылқұм шөлі,Оңтүстік-Шығыс Қазақстан-Іле өзенінің аңғары , Батыс Балқаш маңы-Мыңаралдан оңтүстікке қарай 5-10 шақырым , Іле Алатауының тау етегі мен аласа таулары;Жоңғар Алатауының аласа таулары;Қырғыз жотасының тау етегі мен аласа таулары , Бетпақдала шөбі , Оңтүстік-Батыс Қазақстан-Маңғыстау түбегі , Солтүстік Каспий маңы.Осы жәндік күн санап азаюда.Түрді қорғау үшін шөлді аймақтың барлық жерінде шағын қорықтар ұйымдастырса дұрыс болар еді!
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- "Ғажайып омыртқасыздар. Қазақстан Қызыл кітап беттерінен" - Алматы: Алматыкітап баспасы, 2009