Саңырақ Тоқтыбайұлы батыр

Саңырақ Тоқтыбайұлы батыр (1691, қазіргі Талас ауданы Үшарал ауылы маңындағы «Ағыбай қыстауы» – 1740, Арыстан баб кесенесі маңы) – жоңғар басқыншылығына қарсы күрестегі атақты батыр, қолбасшы.^[1]

Өмірбаяны[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ұлы жүздің Ошақты тайпасының тасжүрек руынан. Әкесі – Тоқтабай да батыр болған. Ол кісі кезінде батырлығымен бірге, таймас турашылдығымен, ауытқымас әділдігімен де елге танылып, аты шыққан. Әкенің осы қасиеті балаларына да беріліп, Саңырақтың ағасы Дәнен де, інісі Сарымерген де батыр болған. Саңырақтыңтың ерекше қасиеті – құралайды көзге атқан мергендігі. Алғашқыда атағы осы мергендігімен шыққан. Ошақтының атақты бір байы той жасап, сонда мергендер жарысын өткізіп, бас бәйгеге қалы кілем жабылған қара нар бастаған тоғыз және сүйектен жасап, алтынмен аптап, күміспен күптеген керемет садақты тігеді. Осы сайыста 16 жасар Саңырақ бас жүлдені жеңіп алады. Кейін «Саңырықтың сарнауығы» деп аталып кеткен осы садақ Саңырақ батырдың жоңғармен соғыстағы бес қаруының бірі болған. Саңырақтың батырлық жолы әйгілі «Ақтабан шұбырындыдан» кейін басталады. Бұланты – Білеуті шайқасында Саңырақ Кіші жүздің Тайлақ батырымен тізе қосып жоңғарлардың қалың қолын ойсырата жеңді. Саңырақ пен Тайлақ батыр осыдан кейін де жұп жазбай Аңырақай шайқасында да бірге болды. Бұл қос батырдың ерлігі Қожаберген жыраудың «Елім-ай» дастанында, жазушы Ә.Әлімжановтың «Жаушы», С.Сматаевтың «Елім-ай» романында кеңінен суреттелген. Саңырақ батыр әсіресе, Талас өңірін жаулап алып, Ақкесене мен Көккесенені әскери қосынға айналдырған, жоңғарларға жиі-жиі шабуыл жасап, қолбасылық шеберлігін танытқан. Оның Ақкесене, Көккесене деп аталатын екі мұнара түбіндегі шайқастағы ерлігі ел аузында аңызға, жыр-дастанға айналған. Саңырақ батырдың ерлігіне ризашылық танытқан Төле би оған арнайы кісі жіберіп, дарынды қолбасыларға ғана тиесілі сый – кеудеге тағатын айрықша белгі тартып, батасын берген. Батырға Сандалкөк атты ат мінгізіп, беліне таңдаулы шеберлер соққан Исфаһан қылышын байлайды. 1740 жылдың соңына қарай жаумен болған шайқаста Саңырақбатыр ауыр жарақат алып, соның салдарынан көз жұмады. Төле бидің жарлығымен Саңырақ батырдың денесі қасиетті Түркістанға жеткізіліп, сонда жерленеді.