Сексеуіл торғайы
Сексеуіл торғай - Қазақстанды мекендейтін 5 торғайдың ішіндегі ең сирегі және әдемісі (қалған төртеуі: үй торғайы, қылаң торғай, қаратөс торғай және түз торғайлары). Бұл Қазақстанда Қызылқұм мен Оңтүстік Балқаш маңы шөлдерін мекендейді. Сексеуілді орман, тораңғы тоғайлары мен шөлде орналасқан елді мекендерде тіршілік етеді. Үй торғайының пішінімен бірдей (салмағы 24-28 г), ашық түсті бояуымен, ал ересек аталығы - басының екі шетіндегі жалпақ сарғыш қызыл жолағымен ерекшеленеді. Сазды шақыру үні - түз жау торғайынының үніне ұқсас. Сонымен қатар, бүкіл шымшықтарға тән шырылдаған дыбыстар шығарады. Құс ойнағы да шымшықтардыкі. Жәндіктермен және дәнмен қоректенеді. Тораңғы мен сексеуіл қуыстарында ұялайды, қыстақтар мен қоралардың шатырына да қоныстанады. 5-7 шұбар жұмыртқаларын салады. Ұядағы тіршілігі зерттелмеген. Бір жазда екі рет ұялауы мүмкін. Қазақстанда наурыздан қарашаға кездеседі, оңтүстіктің қиыр шетінде жекелеген құстар қыста кездесіп қалады.
Орталық және Орта Азия шөлінің бұл тұрғыны Қазақстанда Қызылқұм және Оңтүстік Балқаш маңында қоныстанады. Сексеуілді ормандарда, тораңғылы тоғайларда, шөл өзендерінің жайылмаларында өмір сүреді. Шөл ортасында орналасқан елді мекендерден де алшақтау кетпейді. Ол мұнда зираттарға, ұя салуға көп мүмкіндік келтіретін сазды және тасты құрылыстарға айқын ұмтылады.
Сірә, қыста Қазақстан шегінен орын ауыстыратын болса керек, солай болғанмен де сексеуіл торғайдың ұялау орындарында, мысалы Іле өзенінің атырауында қыста да сирек кездесетіні мәлім. Торғайларға тән сан алуан дыбыс шығарады, оның әуезді шақыру үні жауторғайдың дауысын еске түсіреді. Сексеуіл торғайдың жауторғаймен ортақтастығы өте көп.
Жеке жұп түзіп өмір сүреді. Ұялары бір жұп пен екіншісінің аралығында 50 м қашықтықта орналасады, құстардың қайтуы кезінде ғана үйір-үйір боылп кездеседі. Ұяларды аталық пен аналық бірлесіп салады. Салындыда 3-7 теңбілді жұмыртқалар болады. Олардың жұмыртқа басуы және балапандарын қоректендіруі туралы Қазақстанда егжей-тегжейлі деректер айқындалмаған. Бұл құс орталықазиялық мекендеуші ретінде орнитологиялық туристер үшін үлкен қызығушылық көрсетеді.