Сент-Этьен
| Қала | |||||
| Сент-Этьен | |||||
| Saint-Étienne | |||||
 | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Координаттары | |||||
| Жер аумағы |
79,97 км² | ||||
| Уақыт белдеуі | |||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны |
172 569 адам (2022) | ||||
| Тығыздығы |
2200 адам/км² | ||||
| Сандық идентификаторлары | |||||
| Пошта индекстері |
42218 /42000, 42100, 42230 | ||||
Сент-Этьен шекарасы
| |||||
.svg)
Сент-Этьен (фр. Saint-Étienne) — Францияның шығыс-орталық бөлігіндегі қала және Луара департаментінің әкімшілік орталығы. Қала Овернь — Рона-Альпы аймағында, Массив Централ таулы жотасында, Лион қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 60 км жерде орналасқан[1].
Сент-Этьен — Франциядағы халық саны бойынша он үшінші, ал Овернь — Рона-Альпы аймағындағы екінші ең ірі коммуна. Қаланың метрополиясы — Saint-Étienne Métropole — аймақтағы халық саны бойынша Лионнан кейінгі екінші орында. 2020 жылғы дерек бойынша, қала орталығын қоса алғанда 406 868 тұрғын бар[2], бұл Франциядағы ең ірі 18-ші агломерация саналады және ол 105 коммунаны қамтиды[3]. Қала тұрғындары стефануа (ерлер) және стефануаз (әйелдер) деп аталады.
Сент-Этьен бұрыннан бері "қару-жарақ, велосипед және лента өндірісінің қаласы" ретінде танымал болды және ол Франциядағы ірі көмір өндіру орталығы болған. Бүгінде қала 19 ғасырдағы өнеркәсіптік қала бейнесінен арылып, 21 ғасырдың "дизайн астанасына" айналуды мақсат тұтқан ауқымды қалалық жаңғырту бағдарламасын жүзеге асыруда. Бұл бастама 2010 жылы Сент-Этьеннің ЮНЕСКО шығармашылық қалалар желісіне қабылдануымен танылды.
Қалада Châteaucreux іскерлік ауданы, "Steel" сауда кешені және шығармашылық өндіріс аймағы сияқты жаңа жобалар салынуда.
Сент-Этьен қаласы өзінің әйгілі Сент-Этьен футбол клубымен де танымал, бұл команда Франция чемпионатын (Ligue 1) 10 рет жеңіп алған.
Қала тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Сент-Этьен өзінің атауын әулие Стефанның (Saint Stephen) құрметіне алған. Қала алғаш рет орта ғасырларда тарихи жазбаларда Сент-Этьен-де-Фюран деген атаумен кездеседі. Бұл атау Луара өзенінің саласы Фюран өзеніне байланысты қойылған.
XIII ғасырда қала Стефан әулиеге арналған шіркеудің айналасында орналасқан шағын елді мекен болған. Фюран өзенінің жоғарғы жағында, Әулие Жактың жолы маңында, 1222 жылы цистерциандықтар Вальбенуит аббаттығын құрды.
XV ғасырдың соңына қарай, қала қорғаныс қабырғалары тұрғызылған бекіністі ауылға айналды.
XVI ғасырдан бастап, Сент-Этьен қару-жарақ өндірісімен айналыса бастаған және сауда қаласына айналды. Осы саладағы дамуы қаланың маңызын арттырды. Сонымен қатар, XVII ғасырдан бастап қалада ленталар мен әшекей бұйымдар өндірісі жолға қойылды.
Кейінірек Сент-Этьен Луара көмір бассейнінің басты кен өндіру орталығы болды. Қалалық мэрия (Hôtel de Ville) 1830 жылы аяқталып, пайдалануға берілді.
XIX ғасырдың бірінші жартысында, қала Луара департаментіндегі тек бір ғана аудан орталығы болды. 1832 жылы халқы 33 064 адамды құрады. Ауыр өнеркәсіптің шоғырлануы халық санының күрт артуына алып келіп, 1880 жылдарға қарай бұл көрсеткіш 110 000 адамға жетті.
Қаланың артып келе жатқан маңызына байланысты 1855 жылғы 25 шілдеде Сент-Этьен департамент орталығына айналды. Осылайша, ол префектура мен әкімшілік басқару орнына айналып, бұрынғы орталық Монбризон тек аудан орталығы мәртебесінде қалды.
Сол жылы, 1855 жылғы 31 наурызда, Сент-Этьен құрамына Вальбенуит коммунасы және бірнеше көрші елді мекен қосылды.
1894 жылдың қаңтар–ақпан айларындағы жазалау шаралары кезінде, полиция қалада тұрып жатқан анархистерге қарсы тінтулер жүргізді, бірақ бұл әрекеттер айтарлықтай нәтиже берген жоқ[4][5][6].
Демография
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Халық санының динамикасы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]| Жыл | Халқы | Өзгеріс (%) | Жыл | Халқы | Өзгеріс (%) |
|---|---|---|---|---|---|
| 1793 | 25 000 | — | 1901 | 146 559 | +1.50% |
| 1800 | 16 259 | −5.96% | 1906 | 146 788 | +0.03% |
| 1806 | 18 035 | +1.74% | 1911 | 148 656 | +0.25% |
| 1821 | 19 102 | +0.38% | 1921 | 167 967 | +1.23% |
| 1831 | 33 064 | +5.64% | 1926 | 193 737 | +2.90% |
| 1836 | 41 534 | +4.67% | 1931 | 191 088 | −0.27% |
| 1841 | 48 554 | +3.17% | 1936 | 190 236 | −0.09% |
| 1846 | 49 614 | +0.43% | 1946 | 177 966 | −0.66% |
| 1851 | 56 003 | +2.45% | 1954 | 181 730 | +0.26% |
| 1856 | 94 432 | +11.01% | 1962 | 210 311 | +1.84% |
| 1861 | 92 250 | −0.47% | 1968 | 223 223 | +1.00% |
| 1866 | 96 620 | +0.93% | 1975 | 220 181 | −0.20% |
| 1872 | 110 814 | +2.31% | 1982 | 204 955 | −1.02% |
| 1876 | 126 019 | +3.27% | 1990 | 199 396 | −0.34% |
| 1881 | 123 813 | −0.35% | 1999 | 180 210 | −1.12% |
| 1886 | 117 875 | −0.98% | 2007 | 175 318 | −0.34% |
| 1891 | 133 443 | +2.51% | 2012 | 171 483 | −0.44% |
| 1896 | 136 030 | +0.38% | 2017 | 172 565 | +0.13% |
Мәдениет
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сент-Этьен XX ғасырдың басында автомобильмен саяхаттайтындар үшін танымал аялдамаға айналды.
1998 жылы Сент-Этьен қаласында Франциядағы ең ірі дизайн бойынша биеннале (екі жылда бір өтетін көрме-фестиваль) ұйымдастырылды[7]. Бұл шара шамамен екі аптаға созылады. Қалада дизайнның маңыздылығы артып келе жатқанының белгісі ретінде 2009 жылы бұрынғы қару-жарақ зауытының орнында ашылған La Cité du design (Дизайн орталығы) кешенін атауға болады.
Қалада сонымен қатар белгілі композитор Жюль Массне осы өңірден шыққандықтан, оның операларын қоюға арналған Массне фестивальдері бастау алды. 2000 жылы Сент-Этьен "Өнер мен тарих қаласы" мәртебесіне ие болды. Ал 2010 жылы 22 қарашада қала ЮНЕСКО-ның Шығармашылық қалалар желісі аясында "Дизайн қаласы" ретінде танылды[8].
Сент-Этьенде 4 мұражай бар: 1.Қазіргі заманғы өнер музейі – Франциядағы заманауи және қазіргі өнердің ең ірі коллекцияларының бірі. 2.Кен өндірісі музейі (Musée de la Mine) 3.Өнер және өнеркәсіп музейі (Musée d'Art et d'Industrie) 4.Ескі Сент-Этьен музейі (Musée du vieux Saint-Étienne)
Қалада 38 тарихи ескерткіш, 6 қазіргі заманғы сәулеттік нысан, 2 ерекше қорғалатын нысан және 5 тарихи-мәдени мұра орны орналасқан[9].
География
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Климат
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Сент-Этьен климаты бойынша жылы жазы бар ылғалды континенттік климатқа өте жақын. Бұл қала Франциядағы ең қарлы қалалардың бірі саналады, мұнда жыл сайын орта есеппен 85 см қар түседі.
| Ай | Қаң | Ақп | Нау | Сәу | Мам | Мау | Шіл | Там | Қыр | Қаз | Қар | Жел | Жыл |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ең жоғарғы температура °C | 20.0 | 23.2 | 26.4 | 28.8 | 33.7 | 37.8 | 41.1 | 39.3 | 36.0 | 29.2 | 25.2 | 20.2 | 41.1 |
| Орташа ең жоғары °C | 7.3 | 8.8 | 13.1 | 16.3 | 20.3 | 24.5 | 26.9 | 26.9 | 22.2 | 17.3 | 11.4 | 8.0 | 16.9 |
| Орташа температура °C | 3.8 | 4.5 | 7.8 | 10.7 | 14.6 | 18.5 | 20.7 | 20.6 | 16.4 | 12.7 | 7.6 | 4.6 | 11.9 |
| Орташа ең төменгі °C | 0.3 | 0.2 | 2.6 | 5.0 | 9.0 | 12.6 | 14.4 | 14.2 | 10.7 | 8.1 | 3.7 | 1.1 | 6.9 |
| Ең төменгі температура °C | −25.6 | −22.5 | −13.9 | −7.4 | −3.9 | −0.6 | 2.9 | 1.1 | −2.6 | −6.2 | −10.6 | −18.6 | −25.6 |
| Орташа жауын-шашын (мм) | 38.3 | 30.3 | 33.9 | 55.0 | 81.5 | 80.8 | 77.2 | 72.8 | 70.3 | 76.2 | 73.0 | 39.0 | 728.3 |
| Жауын-шашынды күндер (≥1 мм) | 7.8 | 7.0 | 7.1 | 9.2 | 10.1 | 8.8 | 7.8 | 7.6 | 7.5 | 8.7 | 8.7 | 7.6 | 97.9 |
| Қарлы күндер | 5.1 | 5.8 | 2.5 | 1.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 1.5 | 4.6 | 20.5 |
| Орташа салыстырмалы ылғалдылық (%) | 81 | 78 | 73 | 71 | 72 | 68 | 71 | 75 | 80 | 81 | 83 | 83 | 75.4 |
| Күн шуақты сағаттар | 81.4 | 108.6 | 162.3 | 186.2 | 213.7 | 240.7 | 275.1 | 259.1 | 193.2 | 134.7 | 87.6 | 75.8 | 2 018.4 |
| Дереккөз: Météo France, Infoclimat.fr (ылғалдылық: 1961–1990) | |||||||||||||
Спорт
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қаладағы Сент-Этьен футбол клубы Франция чемпионы титулын 10 рет жеңіп алған.
Сент-Этьен қаласында бірнеше спорт стадиондары бар, олардың ең үлкені футболға арналған Жоффруа Гишар стадионы және жеңіл атлетикаға арналған Анри-Люкс стадионы. Сент-Этьен Франциядағы велосипед өндірісінің астанасы болған. Велосипед дөңгелектерін шығаратын Mavic компаниясы қалада орналасқан, сондай-ақ Motobécane және Vitus сияқты рама өндірушілері де мұнда орналасқан. Қала жиі Тур де Франс кезеңдерін өткізеді.
Сент-Этьен тұрғыны Тьерри Георгийо – бағдарлау спортынан әлем чемпионы. Жергілікті регби одағының командасы CA Saint-Étienne Loire Sud Rugby.
Транспорт
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Сент-Этьен қаласына ең жақын әуежай — Сент-Этьен–Бутеон әуежайы, ол Андрезьё-Бутеон қаласында орналасқан және Сент-Этьеннен солтүстік-батысқа қарай 12 км жерде орналасқан. Қаланың басты теміржол вокзалы — Сент-Этьен-Шато-Крё вокзалы. Бұл вокзал Париж бен Лион қалаларына (Сент-Этьен–Лион теміржол желісі) жоғары жылдамдықтағы пойыздарды ұсынады, сондай-ақ бірнеше аймақтық бағыттармен байланысты.
Сент-Этьенде тағы төрт теміржол станциясы бар (Беллевю, Карно, Ла Террас және Ле Клапье), олар жергілікті қатынас қызметтерін ұсынады.
Сент-Этьен трамвай желісімен (Сент-Этьен трамвайы) де танымал — бұл жүйе ХХ ғасыр бойы жұмыс істеген Франциядағы сирек қалалардың бірі (Лилльмен бірге), сондай-ақ троллейбус желісімен (Сент-Этьен троллейбусы) ерекшеленеді — қазіргі уақытта Францияда жұмыс істеп тұрған үш троллейбус жүйесінің бірі.
Автобус және трамвай көлігін Сент-Этьен агломерациясының көлік компаниясы (Société de Transports de l'Agglomération Stéphanoise, STAS) реттейді және қамтамасыз етеді. Бұл – қоғамдық көлікке жауапты ұйым.
2010 жылдың маусым айынан бастап, қалада қысқа мерзімді жалға берілетін 280 велосипеді бар Vélivert атты велосипедпен бөлісу жүйесі жұмыс істеп келеді.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ INSEE commune file
- ↑ Comparateur de territoire, INSEE
- ↑ Aire d'attraction des villes 2020 de Saint-Étienne (023), INSEE
- ↑ Les anarchistes, La Dépêche (3 January 1894), бет 2.
- ↑ "Deux mille perquisitions". L'Estafette: 2. 2 January 1894.
- ↑ Une série générale de perquisitions : résultat négatif des recherches, L'Éclair (3 January 1894).
- ↑ La Biennale Internationale Design Saint-Étienne (фран.).
- ↑ St-Etienne and Sydney nominated UNESCO Creative Cities , 22 November 2010.
- ↑ Heritage, culture and terroir of Saint-Étienne from A to Z. (ағыл.).