Сергей Донатович Довлатов

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Сергей Довлатов
Туған кездегі есімі

Сергей Донатович Мечик

Туған күні

3 қыркүйек 1941 (1941-09-03)

Туған жері

Үфі, Башқұр АКСР, РКФСР, КСРО[1][2]

Қайтыс болған күні

24 тамыз 1990 (1990-08-24) (48 жас)

Қайтыс болған жері

Нью-Йорк, АҚШ[3]

Азаматтығы

 КСРО
 АҚШ

Мансабы

жазушы, журналист

Шығармашылық жылдары

1960 бастап

Бағыты

реализм

Шығармалардың тілі

орыс және ағылшын

Сергей Донатович Довлатов (туған кезде Мечик [4][5], төлқұжатта — Довлатов-Мечик; 3 қыркүйек 1941, Үфі24 тамыз 1990, Нью-Йорк) — орыс жазушы және публицист [6].

Өмірбаяны[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Сергей Довлатов 1941 жылы 3 қыркүйекте Башқұрт АКСР астанасы Үфі қаласында театр режиссер Донат Исаакович Мечик[7] (1909-1995) және актриса, кейінірек корректор, армян[8] Нора Сергеевна Довлатова (Довлатян) [9] (1908-1999) отбасында дүниеге келді. Бұл қалада оның ата-анасы мен әжесі 1941 жылы шілдеде Ленинградтан эвакуацияланып, Гоголь, 56 көшесіндегі ІІХК офицерлерінің үйінде 1942 жылға дейін тұрған, олар одан әрі Новосібірге эвакуацияланды[10][11].

1944 жылдан бастап Ленинградта Рубинштейн, 23 д көшесінде тұрды. 1959 жылы Ленинград мемлекеттік университеті филология факультетінің фин тілі бөліміне түсіп, екі жарым жыл оқыды [12]. Ленинградтық ақындар Евгений Рейн[13], Анатолий Найман, Иосиф Бродский[14] және жазушы Сергей Вольф («Көрінбейтін кітап»), суретші Александр Неждановпен араласқан. Оның оқу үлгерімі төмен болғандықтан оқудан шығарылды.

Ол үш жыл ішкі әскерлер құрамында Ухта қаласының маңында, Коми Республикасындағы түзеу колонияларын күзетуде (Чиняворик ауылы) қызмет етті. Бродскийдің естеліктеріне сәйкес [15], Довлатов армиядан «Қырымнан келген Толстой сияқты, шиыршықталған оқиғалар және таңырқай көзқараспен» оралды.

КСРО-дағы әдеби қызметі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Довлатов ЛМУ журналистика факультетіне оқуға түсті, Ленинград кеме жасау институтының «Верфь кадрлары арт жағы» студенттер журналында жұмыс істеді, әңгімелер жазды.

Оқуды бітіргеннен кейін ол ЛОМБ «Прогресс жалауы» газетінде жұмыс істеді[16][17].

Марамзин, Ефимов, Вахтин және Губин құрған «Азаматтар» тобына шақырылды [18]. Ол Вера Панованың әдеби хатшысы болып жұмыс істеді.

1968 жылы 30 қаңтарда өмірінде бірінші рет «Ленинградтың шығармашылық жастары кешінде» көпшілік алдына шықты[19].

1972 жылдың қыркүйегінен 1975 жылдың наурызына дейін Эстон КСР-інде тұрды. Таллинде тұруға рұқсат алу үшін ол екі айға жуық қазандықта пеш жағушы болып жұмыс істеді, сонымен бірге «Кеңестік Эстония» газетінің штаттан тыс тілшісі болды. Кейінірек Эстония кеме қатынасы компаниясы шығарған «Эстония теңізшісі» апталық газетіне жауапты хатшы қызметіне қабылданды. Ол қалалық «Кешкі Таллин» газетінің штаттан тыс қызметкері болды[20]. 1972 жылдың жазында «Кеңестік Эстония» газетінің ақпарат бөліміне жұмысқа қабылданды. Довлатов «Компромисс» кітабына енген әңгімелерінде өзінің «Кеңестік Эстонияда» корреспонденті ретіндегі журналистік тәжірибесіндегі оқиғаларды суреттейді, сонымен бірге редакция алқасының жұмысы мен өзінің әріптес-журналистердің өмірі туралы әңгімелейді. «Ээсти Раамат» баспасында оның алғашқы кітабының «Бес бұрыш» жиынтығы Эстон КСР МҚК-ның нұсқауымен жойылды[21].

Псков (Михайловское) маңындағы Пушкин қорығында экскурсовод болып жұмыс істеді.

1975 жылы Ленинградқа оралды. «Алау» журналында жұмыс істеді[22].

Проза жазатын. Журналдар оның жазуын идеологиялық себептермен қабылдамайтын. Тек «Невадағы» әңгіме және «Юносттағы» өндірістік тақырыптағы «Сұхбат» әңгімесі (1974) жарық көрді, соңғы рет ол сол кезде қомақты 400 рубль алды[23]. Сондай-ақ, «Нева» мен «Звездада» 10-нан астам рецензияны басып шығарды.

Довлатов самиздатта, сондай-ақ эмигранттардың «Континент», «Время и мы» журналдарында жарияланып отырды [24]. 1976 жылы КСРО журналистер Одағының мүшелігінен шығарылды.

Эмиграциядағы өмірі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1978 жылы тамызда билік тарапынан қудалауға байланысты Довлатов КСРО-дан қоныс аударды және Нью-Йорктегі Форест-Хиллс ауданына қоныстанды, сонда ол апта сайынғы «Жаңа американдық» апталық газетінің бас редакторы атанды. Редакциялық кеңесітің мүшелері Борис Меттер, Александр Генис, Питер Вайл, балет және театр фотографы Нина Аловерт, ақын және эссеист Григорий Рыскин және басқалар болды. Газет эмиграция қауымдастығы арасында тез танымал болды. Оның прозасының кітаптары бірінен соң бірі шықты. 1980 жылдардың ортасына қарай Довлатов «Partisan Review» және «New Yorker» журналдарында жарияланған оқуда үлкен жетістікке жетті.

Он екі жыл эмиграцияда ол АҚШ пен Еуропада он екі кітап шығарды. Алғашқы шығармаларын баспаға дайындап, оларды қайта жазды және өз өсиетінде өзі жасаған барлық мәтіндерді КСРО-да жариялауға тыйым салуды ұйғарды. КСРО-да жазушы самиздатпен және «Азаттық» радиосындағы авторлық бағдарламасы арқылы таныды.

Сергей Довлатов 49 жасында жүрек жеткіліксіздігінен 1990 жылы 24 тамызда Нью-Йоркте қайтыс болды. Нью-Йорктік Куинс ауданындағы Маунт-Хеброн еврей зиратында жерленген[25].

Жеке өмірі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Сергей Довлатов ресми түрде екі рет үйленді.

  • Бірінші әйелі (1960-1968) - Пекуровская Ася Марковна (1940 ж.т.), филолог және жазушы, Ленинград мемлекеттік университетінің филология факультетінің түлегі (1966); неке 1962 жылы Довлатовтың әскери қызметі кезінде бұзылды, бірақ ажырасу 1968 жылы рәсімделді.
    • 1970 жылы, ажырасқаннан кейін - қазіргі уақытта Universal Pictures кинокомпаниясының жарнама бөлімінің вице-президенті Мария Пекуровская атты қызы туды[26]. 1973 жылы олар КСРО-дан АҚШ-қа қоныс аударды.
  • Іс жүзіндегі әйелі (1975-1978) - Зибунова Тамара Николаевна (1945 ж.т.), Тарту мемлекеттік университетінің физика-математика факультетінің түлегі (1968), бағдарламашы.
    • Қыз - Александра (1975 туғ.)
  • Екінші әйелі - Довлатова Елена Давидовна (қыз кезде Ритман, 1941 туғ.), филолог (корректор және редактор) [27][28].
    • Қыз - Екатерина (1966 туғ.).
    • Ұл - Николай (Николас Доули; 1981 ж. 23 желтоқсанда АҚШ туған) [29].

Маскүнемдік[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Сергей Довлатов маскүнемдіктен зардап шегетін. Довлатовты жас кезінде жақсы білген әдебиеттанушы А. Ю. Ариевтің айтуы бойынша:

Бұл азды-көпті жаппай құбылыс болды, өйткені, жалпы алғанда, бәріміз көп ішетінбіз. Богемиялық және қарапайым әдеби ортада бұл кең тараған құбылыс болғанымен, осы Сталиндік сыйлық иегерлері мен социалистік реализм шеберлерінің бәрінің ішкендігі - ақылға сыйымсыз. Біз болсақ олардың тырнақтарына да татымаймыз . Олар есі ауысқанша көк қоршауының артында бір жерде ішетін, ал біз дүкеннен дүкенге ауысып, бір жерден ақша алуымыз және т.б істеуіміз керек еді.

«Андрей Ариев Довлатов туралы: „Ол жай ғана жарияланғысы келді“»

Довлатовты жақсы білетін Александр Генис былай деп жазды:

Сергей ішімдікке салынуды жек көретін және ыза кернегіп бұнымен күресетін. Ол жылдар бойы ішпейтін еді, бірақ арақ, талтүстегі көлеңкедей, өз кезегін шыдамдылықпен тосты. Оның күшін мойындай отырып, Сергей қайтыс боларының алдында: «Егер мен жылдар бойы ішпесем, онда ол туралы таңертеңнен кешке дейін есімде болады» деп жазды.

Өз сұхбатында мүсінші Эрнст Нейзвестный:

Мен онымен бірге іштім, мәселе осыда. Оның маскүнемдігі, психиатрия тұрғысынан, тіпті бұл үшін сізге психиатр болу қажет емес, оны ішетін кез келген ер адам біледі, бұл өз-өзіне қол жұмсаудың бір түрі еді. Оның қалай ішкені. Көп мағынада емес, психологиялық тұрғыдан қалай. Ол жүрегіне пышақ сұғып: «мә саған, мә саған, мә саған» дегендей болды... Бұл орыстың қара маскүнемдігі еді, ол керемет, Высоцкийдің әндерінде жақсы көрініс тапты: «Тынышталған бұл неткен үй...», «Бәріде олай емес! Бәріде олай емес, достар». Сондықтан, бір жерде қашып кетуге деген ықылас бар, бірақ қайда қашуға болады? өлімге, ол, әрине, болды.

Туынды[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Көзі тірісінде шығарылған басылымдар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Довлатов ешбір жағдайда 1978 жылға дейін КСРО-да жарияланған ешқай мәтінін қайта басуға жол бермеді[30].

Оның тікелей немесе жанама қатысуымен шыққан кітаптардың тізімі:

  • Көрінбейтін кітап (Невидимая книга) — Анн-Арбор: Ardis Publishing, 1977
  • Ундервудтағы соло: Қойын дәптерлер (Соло на ундервуде: Записные книжки) — Париж: Третья волна, 1980
  • Мәміле (Компромисс) — Нью-Йорк: Серебряный век, 1981
  • Зона: Бақылаушының жазбахаттары (Зона: Записки надзирателя) — Анн-Арбор: Эрмитаж, 1982
  • Қорық (Заповедник) — Анн-Арбор: Эрмитаж, 1983
  • Жалғыздардың маршы (Марш одиноких) — Холиоук: New England Publishing, 1983
  • Біздікілер (Наши) — Анн-Арбор: Ardis Publishing, 1983
  • Ундервудтағы соло: Қойын дәптерлер (Соло на ундервуде: Записные книжки) — 2-басылым, толықтырылған — Холиоук: New England Publishing, 1983
  • Ынтагерлердің демаршы (Демарш энтузиастов) (соавторлар Вагрич Бахчанян, Наум Сагаловский) — Париж: Синтаксис, 1985
  • Қолөнер: Екі бөлімнен тұратын повест (Ремесло: Повесть в двух частях) — Анн-Арбор: Ardis Publishing, 1985
  • Шетелдік әйел (Иностранка) — Нью-Йорк: Russica Publishers, 1986
  • Чемодан — Тенафлай: Эрмитаж, 1986
  • Көрініс (Представление) — Нью-Йорк: Russica Publishers, 1987
  • Бродский ғана емес: портреттер мен анекдоттардағы орыс мәдениеті (He только Бродский: Русская культура в портретах и анекдотах) (соавтор Марианна Волкова) — Нью-Йорк: Слово, 1990
  • Қойын дәптерлер (Записные книжки) — Нью-Йорк: Слово, 1990
  • Бөлімше (Филиал) — Нью-Йорк: Слово, 1990

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Store norske leksikon (букмол т.) — 1978.
  2. Babelio  (фран.)
  3. Bibliothèque nationale de France  (фран.)
  4. Эвакуациялық тізімдегі Сергей Донатович Мечик (1942)
  5. Лурье Л. Я. Ленинград Сергея Довлатова
  6. Нью-Йорк көшелерінің бірін Довлатов есімімен тағайындау туралы шешім қабылдайды
  7. [www.pseudology.org/Dovlatov/Rodnia/index.htm Туыстары мен өмірбаяны деректері]  (орыс.)
  8. Соловьёв В., Клепикова Е. Довлатов. Шкафтағы қаңқалар — Мәскеу: Рипол-классик, 2016. — Б. 341.
  9. Добрыш, Алевтина Михайловна Нора Сергеевна Довлатова. Псевдология. Pseudology.org (10 қараша 2002). Басты дереккөзінен мұрағатталған 12 шілде 2018. Тексерілді, 12 шілде 2018.
  10. Эвакуациялық тізімдегі Сергей Донатович Мечик (1942): 1942 жылы отбасы Новосибирскіде болды
  11. Соловьёв В. «Сергей Довлатов болу»
  12. Сергей Донатович Довлатов. www.ozon.ru. Басты дереккөзінен мұрағатталған 29 тамыз 2011.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 19 тамыз 2008.
  13. Евгений Рейн Бродский мен Довлатовсыз ішім пысты. «Дело (газет, Санкт-Петербург)» (19 қаңтар 2004). Тексерілді, 19 тамыз 2008.
  14. Андрей Арьев Сергей Довлатовтың туған күніне орай біз оның Иосиф Бродскийге жазған хаттарын бірінші рет жариялап отырмыз  (орыс.) (2 сентября 2019). Тексерілді, 2 қыркүйек 2019.
  15. Иосиф Бродский Серёжа Довлатов туралы. официальный сайт Г. А. Явлинского (3 қыркүйек 2003). Басты дереккөзінен мұрағатталған 25 қаңтар 2012.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 19 тамыз 2008.
  16. Жентектелген бұрыш Довлатовтың тағдырында қандай рөл ойнады Мұрағатталған 5 қыркүйектің 2016 жылы.
  17. Сергей Довлатов. Белгісізден
  18. Игорь Ефимов Мүмкін болатын нәрселердің шекараларын алға жылжыту. журнал «Новый Берег», № 10, 2005. Тексерілді, 19 тамыз 2008.
  19. Андрей Арьев «Құшақтаймын. Мүмкіндігінше сау болыңдар» (ru) // Новая газета. — 2019. — № 97. — б. 22—23.
  20. Татьяна Скрябина Довлатов, Сергей Донатович. энциклопедия «Кругосвет». Басты дереккөзінен мұрағатталған 24 тамыз 2011. Тексерілді, 19 тамыз 2008.
  21. Евгений Рейн Артынан бірнеше сөз — СПб.: Журнал «Звезда», 1994. — Б. 341. — (3).
  22. Довлатов Сергей Донатович. www.sem40.ru. Тексерілді, 19 тамыз 2008.
  23. Тамара Зибунова Шаңсорғыш әлі де істейді. «Новая газета» (22 тамыз 2002). Тексерілді, 19 тамыз 2008.
  24. Сергей Довлатов «Органикалық зілсіздік сыйы», Виктор Ерофеевпен сұхбат. Тексерілді, 19 тамыз 2008.
  25. Довлатов и окрестности. «Смерть и другие заботы» Мұрағатталған 3 қазанның 2011 жылы., А. Генис на Радио «Свобода», 18 апреля 2007.
  26. TERRA NOVA 2005 04 03 — Pekurovskaya Мұрағатталған 8 сәуірдің 2014 жылы.
  27. Sergei Dovlatov Biography
  28. Подвиг народа: Её отец Давид Соломонович Ритман (1912—?) во время Великой Отечественной войны был старшиной роты 14-го отдельного штрафного батальона, в результате ранения потерял левый глаз.
  29. Упомянут в письме Игорю Ефимову от 24 ноября 1982 (Сергей Довлатов — Игорь Ефимов. Эпистолярный роман. — М.: Захаров, 2001.)
  30. Здесь и далее информация из Библиографической справки в третьем томе издания «Сергей Довлатов. Собрание прозы в 3-х томах». — СПб.: «Лимбус Пресс», 1995