Сиджо жанры

Сиджо жанры

Дәстүрлі корей поэзиясында кең тараған жанр – сиджо. Сиджо (сичжо) сөзін зерттеушілер «біздің дәуіріміздің әуендері» немесе «жыл мезгілдері әуендері» деп түсіндіреді. Сиджо алғашында таньга деп аталды, тура мағынасында «қысқа өлең» дегенді білдіреді.

Сиджо жапонның хокку стиліне жақын келеді. Әр тармақта 14-16 иероглифтен келіп, үш тармақта барлығы 44-46 иероглиф болады. Тармақтың ортасында кідіріс жасалатын болғандықтан сиджо өлеңдерін басқа тілдерге аударғанда үш емес, алты тармақты болып шығады. Жанрдың басты ерекшелігі оның нақты метрикалық өлшемінде. Кең тараған немесе классикалық деп танылған сиджо үштармақты қысқа өлеңдер болып келеді. Сиджода ұйқас болады, бірақ ол тек қана ерікті ұйқасқа құрылады. Сиджо өлеңінің құрылысы әртүрлі: пхен-сиджо («эмбрионалдық ұйқас») үш тармақты шумақтан тұрады; ос-сиджо («циклдық сиджо») нақты бір тақырып аясында жырланады; сасоль-сиджо («баяндайтын сиджо»), кейде оны ұзын сиджо («джан-сиджо») терминімен де атайды. Корей поэзиясындағы сиджо жанрын арнайы зерттеген орыс ғалымы М.И.Никитинаның айтуынша, бұл өлеңнің тууы ел тарихындағы драмалық оқиғамен байланысты. ХІУ ғасырдың ІІ жартысында өмір сүрген конфуциандық ойшыл Чон Монджу өз билеушісіне адал қызмет етеді. ХУ ғасырдың басында билік басына келген Ли Сонге әулеті Чон Монджу секілді данышпаннан айрылып қалғысы келмей, өзара саяси одақ құрып, өздеріне қызмет етуді ұсынады. Бірақ Чон Монджу «қанша азап көріп, сүйегім күл боп ұшса да, өз билеушіме сатқындық жасай алмаймын» деп, олардың ұсынысынан бас тартады. Чон Монджудың бұл шешімі үшін Ли Сонге оны өлтіруді бұйырады. Өлер алдында шығарған Монджудың бұл өлеңі күні бүгінге дейін сиджо жанрының классикалық үлгісі саналады. Осы сөз болып отырған классикалық үлгіде хянга өлеңдерінде кездесетін ежелгі мәдени дәстүр – «үлкен» мен «кішінің» қарым-қатынасы, адалдығы байқалады. Сиджо жанры коре кезеңінің соңында пайда болғанымен, қытайлық Сон династиясының дәуірлеп тұрған жаңа идеологиясы – жаңаконфуцийшілдіктің әсерімен Чосон дәуірінде ерекше қарқынмен дамып, өркендеді. Сиджода материалды 3 бөлікке бөлу композициялық принципі бар. Алғашқы екі жол тақырыбы тұрғысынан бір-бірімен байланысты: бірінші жол көп ретте сұрақ түрінде өлең тақырыбын немесе көтерген мәселесін білдіреді, екінші жолда ситуация дами түседі, соңғы үшінші жол шешуші жол, негізгі түйін жасалады. Сиджо көркем сөзбен оқылған жоқ, ол музыкалық аспаптың көмегімен әндетіп айтылды. Сиджо тақырыбы ауқымды, себебі көптеген сиджо өлеңдері табан астында шығарылды. ХУ-ХУІғғ. корей поэзиясындағы сиджоның негізгі тақырыбы – адамгершілік, отанды қорғау, елде тыныштықты сақтау, билікке келген жаңа династияға демеу көрсету және бұрынғыны талдау, өз отаны мен билеушісіне адал берілген патриотизм мәселесі, табиғат суреттері жырланады. Басқа жанрлармен салыстырғанда сиджо өлеңдері көп сақталған, оның антологиясы да жасалған. Оның ішіндегі ең көрнектісі «Пенва Кагок», онда 1109 сиджо жинақталған. Сиджо өлеңдерінің кейбір үлгілерін қазақ тіліне ақын Оразақын Асқар аударған. Қазақ ақыны сиджо жанрына халық жырлары деп баға берген. Сиджо жырларын аударғанда ақын үлкен талғаммен, еңбекші халықтың өмірінен мәлімет беретін үлгілерін ғана таңдап алып қазақ тілінде сөйлеткен. Тағы бір көңіл бөлетін нәрсе бұл аударма сиджоларда адамның ішкі терең сырын, толқыған көңіл-күйін табиғатпен қабыстырып, тығыз байланыста суреттелетіндігі секілді ерекшелігі байқалады («Соға түс жел, қаттырақ соқ», «Соқпа қатты қарлы құйын», «Тыңдашы әсем ай саған», «Шетелдің айлы түнінде» т.б.). Сиджоны жапон поэзиясындағы хокку (хайку) жанрымен жиі салыстырып отырады. Хоккудан ерекшелігі сиджода троп түрлері көп қолданылады: метафора, аллюзия т.б. Сонымен бірге сиджода дыбыстық ойындар жиі қолданылып отырады. Сондай-ақ түс те үлкен роль атқарады. Сиджода адамның тыныштықтағы, жайланған көңіл-күйін білдіретін жасыл, ақ, көк түстер басым келеді. Бұл түстер басқа символдармен бірге қосымша мағынаға да ие болады. Мәселен, ақ пен ай түсі жалғыздықтың белгісі болып табылады.