Силикат өнеркәсібі
Табиғи силикаттар мен алюмосиликаттар силикат өнеркәсібінің негізгі шикізаты болып саналады. оның басты салалары: шыны, цемент, бетон, қыш өндірістері.
Шыны өндірісі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Шыны өндірісі адамға өте ертеден белгілі. Шыны деп натрий мен калий силикатының артық мөлшердегі кремнеземмен аморфты мөлдір құймасын айтады. Әдетте, кәдімгі терезе шынысын даярлау үшін шикізат ретінде әктас СаСО3, сода Na2CO3 және құм SiO2 алынады. Осы заттарды айрықша пеште 1400оС-та балқытуды шыны қайнату деп атайды. Бұл процестің негізгі силикаттарға айналуы: СаСО3+SiO2=CaSiO3+CO2 Na2CO3+SiO2=NaSiO3+CO2
Шынының құрамы өте күрделі, сондықтан кәдімгі шыныны мынадай формуламен өрнектейді: Na2O*CaO*6SiO2 Ал осы кәдімгі шыныны алу реакциясының теңдеуі: Na2CO3+CaCO3+6SiO2=Na2O*CaO*6SiO+2CO2
Шыны өндіретін зауыттар Алматыда, Таразда, Ақтөбеде бар. Шыны іс жүзінде суда ерімейді. Бірақ шыны ұнтағын сумен қосып жақсылап араластырған соң 1-2 тамшы фенолфталейн тамызған соң, ерітінді таңқурай түске боялады. Ол натрий силикаты Na2SiO3гидролизденгенде сілтілік орта түзілетінін көрсетеді. Отқа төзімді шыны алу үшін соданың орнына сақарды К2СО3 пайдаланады. Ондай шыныдан ыдыстар мен құралдар даярлайды.Ерекше отқа төзімді химиялық ыдыстар жасау үшін ақ құмның біраз бөлігін бор(III) оксидімен В2О3 ауыстырады, сонда боросиликатты шыны алынады.
Кремнийдиоксидін сақар және қорғасын(II) оксидімен қосып балқытса, Хрусталь деп аталатын ауыр салмақты шыны алынады. Ондай шынының ерекшелігі-жарықты шашыратқыштығы жоғары, сондықтан жылтыр болып көрінеді. Одан оптикалық құралдар және әсем ыдыстар жасалады. Әсемдік беретін шыныдағы тағы бір қасиет- шыныға басқа ауыр металл оксидтерінен шамалы қосса, олардың түстері әртүрлі болады.
Шынының бір кемшілігі- тез сынады. Сондықтан қазіргі кезде ыстыққа төзімді, қатты, химиялық және термохимиялық жағынан берік болып келетін шынылар алынуда. Оған ерекше қайнату әдісімен алынатын шойынның беріктігіне жақын шынылар жатады. Мұндай тез салқындатып салқындатып кристалданғанда алынатын материал ситалл деп аталады.
Цемент[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Силикат өнеркәсібінің маңызды бір өнімі-құрылысқа өте көп пайдаланылатын цемент. Оны алу үшін сазбалшық пен әктасты күйдіреді. Осы кезде кальций карбонаты СаСО3кальций оксиді мен көміртек диоксидіне ыдырайды. Ал негіздік оксид сазбен әрекеттесіп силикат пен кальций алюминатын түзеді. Оны былай жазуға болады: СаО*Al2O3*SiO2.Бұдан алынған қоспаның ұнтағы сұрғылт жасылдау болады, оны силикат-цемент дейді. Әдетте, цемент қоспасы шамамен 25% әктас пен 75% сазбалшықтан тұрады. Цемент құрылыста байланыстырғыш материал ретінде қолданылады. Цементтен, құмнан және судан қоймалжың масса дайындап, оны цемент ерітіндісі дейді. Оны ауада қалдырса, біраз уақыттан соң қатайып, өте күрделі физика-химиялық процесс жүретіндіктен, қатты тас сияқты затқа айналады.
Цемент ерітіндісін қиыршықтаспен араластырса, бетон алынады. Бетон- көпір, бассейн, тұрғын үйлер жасалатын бағалы құрылыс материалы. Бетонға темір өзектен қанқа жасап алып, қатайған соң пайда болатын ерекше берік затты темір-бетон деп атайды.Оны күрделі өндіріс орындарын, үлкен бетон бөгеттер, т.б. ірі құрылыстар салу ісінде кеңінен қолданылады.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Н. Нұрахметов, К.Жексембина, Н. Заграничная, т.б.