Сингалдар

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Сингалдар
Бүкіл халықтың саны

15,3 млн.

Ең көп таралған аймақтар
 Шри-Ланка

12,7 млн

 Аустралия

86 400

 Канада

7 200

Тілдері

сингал тілі

Діні

буддизм, христиандық

Сингалдықтар (сингал. සිංහල ජාතිය, сингалдар) — ұлт, Шри Ланка Республикасының және оның маңайындағы аралдардың негізгі тұрғындары.[1][2][3][4][5][6]

Жалпы саны 15,3 млн адам. (2012). Олар сондай-ақ Аустралияда (86,4 мың адам – 2011, санақ), Канадада (7,2 мың адам, 2006, санақ) тұрады.[7] Сингалдықтар антропология жағынан еуропалық нәсілге жатады және Солтүстік үнді халықтарымен туыстас.

Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Сингалдар үнді-арий тобына кіретін өз тілінде сингал тілінде сөйлейді. Сингал тілі - Шри-Ланканың бірінші ресми тілі, екіншісі - тамил тілі. Бұл тіл үндіеуропалық тілдер тобынан жергілікті аборигендердің ассимиляциясына байланысты грамматикалық және лексикалық түрде күрт ерекшеленеді деп саналады.[8] Белгілі диалектілерден басқа үш «құпия» диалектілер бар - гойи-басава (ауыл тұрғындары арасында), калл-басава (кәсіби аңшылар арасында) және родия (каста диалектісі). Пали негізіндегі жазу (9 ғасырда пайда болған).

Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Басым көпшілігі будда дінін ұстанады, аз бөлігі христиан (католиктер ) дінін қабылдаған.[9]

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Сингалдардың этникалық өзегін біздің эрамызға дейінгі 1 мыңжылдықта Үндістаннан қоныс аударған үнді-арийлер құрады. Аңыз бойынша, сингалдардың алғашқы билеушілері «арыстандар тұқымдасына» жататын. Сингалдардың этногенезінде веддалар, кейінірек тамилдер маңызды рөл атқарды. Алғашқы мемлекеттік құрылымдар біздің дәуірімізге дейінгі соңғы ғасырларда Шри-Ланкада пайда болды, сонымен бірге буддизм тарады. XV ғасырда пайда болған Канди мемлекеті сингалдардың этникалық тарихында маңызды рөл атқарды, ол португалдықтармен (XVI ғ.), кейін аралдың жағалауында қоныстанған голландтық отаршылармен күресте өз тәуелсіздігін қорғады. XVIII—XIX ғасырлар тоғысында голландиялық отаршылдарды 1815 жылы Кандиді аннексиялаған ағылшындар қуып шықты. Ұзақ азаттық күрестен кейін Шри-Ланка халықтары тәуелсіздік алды (1948), сингалдардың этникалық топтасу процестері күшейді.

Сингал балықшылары

Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Негізгі кәсібі – суармалы күріш өсіру, жағалауда балық аулау. Кокос пальмаларын өсіру, бау-бақша өсірудің маңызды рөлі. Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін сингалдықтар өнеркәсіптік өндіріске көбірек тартылды. Көркемдік қолөнер дамыған – жұқа металлға өрнектер соғу, ағаштан ою (салттық маскалар, кандиандық сәулет стилі), тас оюы, фреска, мүсін, пальма жапырақтарына қолжазбалар т.б.[10]

Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауылдық-қауымдық қатынастар басым, ауылдар негізінен экзогамиялық. Отбасылар патрилинейлік. Туысқандық некеге артықшылық беріледі. Бірқатар жерлерде бұрын сингалдықтар арасында жиі кездесетін полиандриялық неке сақталған (бауырластық полиандрия).

Тұрғын үйлері күріш сабанымен, пальма жапырақтарымен жабылған, верандасы бар қаңқалы үй. Еденде тоқылған төсеніштер бар.

Дәстүрлі киімдері - саронг, әйелдерде - саронг және кофта (кандийка).

Азық-түлікте күріш пен ащы кэрри соусы бар көкөністер басым.[11]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Сингалы https://megabook.ru/article/%D0%A1%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D1%8B
  2. Значение слова сингалы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%81%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D1%8B
  3. Большая Советская энциклопедия https://my-dict.ru/dic/bolshaya-sovetskaya-enciklopediya/85236-singaly/
  4. Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D1%81%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D1%8B
  5. Современная энциклопедия СИНГАЛЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/10337-%D0%A1%D0%98%D0%9D%D0%93%D0%90%D0%9B%D0%AB
  6. Большая советская энциклопедия https://gufo.me/dict/bse/%D0%A1%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D1%8B
  7. Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/3663671 Мұрағатталған 15 тамыздың 2020 жылы.
  8. Сингалы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/15790-singaly-narod.html
  9. Значение слова СИНГАЛЫ в Большой советской энциклопедии, БСЭ https://slovar.cc/enc/bse/2041219.html
  10. СИНГАЛЫ http://www.endia.ru/singaly.php
  11. народы мира / Сингалы http://www.etnolog.ru/people.php?id=SING