Мазмұнға өту

Сода

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Сода— көмір қышқыл натрий тұздарының техникалық атауы. Сода ежелгі заманнан белгілі. Мысалы, Египетте көл суынан алынған соданы шыны қайнатуда және жуынуға пайдаланған. 18 ғ-ға дейін натрий және калий карбонаттарын сілті деп келген, тек француз ғалымы А.Дюамельдю Монсо екеуін ажыратып, сода (Salsola Soda өсімдігінің күлінен алынуына байланысты) және сақар (поташ) деп атаған (1736). Табиғатта сода трона, сода, термонатрит минералдары түрінде кездеседі. Трона моноклиндік сингонияда кристалданып, ақ түйіршікті немесе ұнтақты, ауада сусызданатын масса күйінде болады. Тронның қаттылығы 2,5-тен 1,5-ке дейін, тығыздығы 2,1 г/см3, соданікі 1,4 г/см3.

Сода минералдары Қазақстанда Құлынжон, Мельников, Петухов кен орындарында кездеседі. Сода қолданылу аясына байланысты кальцинирленген (Na2CO3 — шыны, сабын, қағаз, бояғыш заттар алуда қолданылады), ас (NaHCO3 — тамақ өнеркәcібінде, сусындарға қосуда, медицинада), кристалдық (Na2CO3MnH2O), каустик. (NaOH — техника мен тұрмыста күйдіргіш натр деп аталады) болып бөлінеді.

Соданы алудың негізгі көзі 19 ғ-ға дейін теңіз балдырларының күлі мен жағалаулық өсімдіктер болды. Натрий карбонатын өндірістік жолмен алуды 1789 ж. француз ғалымы Н.Леблан (1742 — 1806) ұсынған. 1791 жылы Францияда оның әдісі бойынша сода өндіру басталды. Бұл әдісте натрий сульфаты майдаланған әктас және көмір қоспасымен бірге пеште күйдіріледі: Na2SO4+2C+CaCO3= =Na2CO3+CaS+2CO2H Бұл әдістің көптеген кемшілігі болды, сондықтан қазіргі уақытта бельгиялық ғалым Э.Сольве (1838 — 1922) әдісі кеңінен қолданылады.[1]

  • Жаратылысы. Сода көл шөгінділерінде тұнба тұздар қатарында кездеседі; күрғақ климатты ыстық жерлерде топырақ бетіне сортад түрінде шығады.[2]

Пайдаланылған cілтемелер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. Қазақ Энциклопедиясы, 7 том
  2. Кристаллография, минералогия, петрография. Бұл кітап Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік педагогты институтының, география факультетінде оқылған лекциялардың негізінде жазылды, 1990. ISBN 2—9—3 254—69