Строницкий

Стронций (Strontіum), Sr – элементтердің периодтық жүйесінің ҚҚ тобындағы химикалық элемент, ат. н. 38, ат. м. 87,62, сілтілік-жер металдар тобына жатады. Табиғатта төрт тұрақты изотопы бар. Радиоактивті изотоптары жасанды жолмен алынған. Строницкийді алғаш ағылшын ғалымы Г.Деви жеке күйінде алған (1808). Табиғатта карбонатты тау жыныстары мен тұзды көлдердің түбінде жинақталған. Жер қыртысындағы салмақ мөлш. 3,410–2%, шашыранды түрде кездеседі. 30 минералының ішіндегі ең маңыздылары целестин, стронцианит. Бөлме температурасында кубтық қырлары центрленген кристалдық тор түзіп (–Sr), 248С-та гексагоналды (–Sr), ал 614С-та кубтық көлемді центрленген (–Sr) түр өзгерістеріне айналады. Строницкий күміс түсті ақ, жұмсақ, металл; тығызд. 2,54 г/см3 (20С-та), балқу t 769С, қайнау t 1384С. Химикалық активті, тотығу дәрежесі +2. Ауада тез тотығып, құрамында SrO, SrO2, Sr3N2 бар сарғыш пленка түзеді. Бөлме темп-расында сумен, 200С-та сутекпен, 400С-тан жоғары N2, P, S және галогендермен әрекеттеседі. Металл строницкийді алу үшін хлоридінің (SrCl2) балқымасын электролиздеп, өнеркәсіпте алғанда алюминотермиялық әдіспен (10–2 мм сын бағ, 1100 – 1150С темп-рада) электр вакуумды аппаратта тотықсыздандырады: 4SrO+ +2Al=3Sr+SrOљAl2O3. 88Sr (Т1/2 – 50,5 тәулік) және 90Sr (Т1/2 – 27,7 жыл) жасанды радиоактивті изотоптар ядролық реакторларда уранның бөлінуі кезінде қалыптасады. Строницкий қосылыстары мен минералдары жарық беруші зымыран жасауда, болатты тазалауда, бұрғылау ерітінділерін дайындауда, пиротехникада, галогенидтері медицинада, косметикада, тотығы опт. шыны жасауда, гидро тотығы қант өндірісінде қолданылады. 90Sr изотопы организмде кальцийдің орнын басып, лейкоз, сүйек рагы ауруларын тудырады. М. Наурызбае