Сібір шыршасы

Сібір шыршасы – қарағай тұқымдасына жататын қылқан жапырақты, мәңгі жасыл ағаш. Дүние жүзінде 45 түрі бар. Қазақстанның Солтүстік және Батыс Тянь-Шаньда, Тарбағатайда, Жетісу Алатауында, Алтайда кездеседі. Таза шырша орманы ретінде өсетін екі түрі : сібір шыршасы және Шренк шыршасы бар. Сібір шыршасы – қос үйлі ағаш, бөрік басы өте сүйір, діңі түзу, биіктігі 60-90 м, диаметрі 1,5-2 м дейін, бұтақ шоғыры қалың, жайқала өседі. Сұрғылт тартқан қара қабығы бар. Қылтаны төрт қырлы, үшкір, 5-7 кейде 9-12 жыл бойы сақталады. Тұқымнан көбейеді. Сәуір – мамыр айларында гүлдейді, тұқымы тамыз – қыркүйекте піседі. Жемісі – дәнек. Көлеңке сүйгіш ағаш, 300-500 жыл жасайды. Шыршаның қабығында 8-15 % илік заттар, қылқанның құрамында С дәрумені, аскорбин қышқылы, эфир майы, жемісінде 25-29 %-дай сұйық май болады. Сүрегі жеңіл және жұмсақ, оны құрылыста, целлюлоза-қағаз өнеркәсібінде, музыкалық аспаптар жасауға пайдаланылады, одан шайыр, қара май, скипидар, канефоль, сүрек, сірке қышқылы алынады. Сібір шыршасының тамыры жер бетіне жақын. Сібір шыршасы көлеңкеге шыдамды, қақаған қыста да қасқайып тұра алады, алайда, зауыт түтінінен шығатын газ, ауаның құрғақшылыққа ұрынуы оның өсімталдығына кері әсерін тигізеді.

Дереккөздер

"Күншығыс" энциклопедиясынан.