Сілеті (өзен)
Сілеті өзені | |
---|---|
Сипаттамасы | |
Ұзындығы | 407 км |
Су алабының ауданы |
18500 км² |
Су алабы | Ертіс алабы |
Су ағысы | |
Бастауы | Ақмола облысы Шортанды ауданындағы жылғалар |
• Координаттары | 51°16′42″ с. е. 71°46′37″ ш. б. / 51.27833° с. е. 71.77694° ш. б. (G) (O) (Я) |
Сағасы | Сілетітеңіз көлі |
• Координаттары | 53°04′28″ с. е. 73°24′15″ ш. б. / 53.07444° с. е. 73.40417° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 53°04′28″ с. е. 73°24′15″ ш. б. / 53.07444° с. е. 73.40417° ш. б. (G) (O) (Я) |
Орналасуы | |
Ел | ![]() |
Аймақ | Ақмола облысы (Шортанды ауданы), Солтүстік Қазақстан облысы |

Сілеті – Ертіс алабындағы өзен.
Географиялық орны мен бастауы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ақмола облысы Шортанды ауданы Елизаветинка ауылының маңындағы жылғалардан басталып, Солтүстік Қазақстан облысындағы Сілетітеңіз көліне құяды.
Этимологиясы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Бұл өзен атының этимологиясы жөнінде бірнеше пікір бар. Ғ.Қоңқашбаевтың жазуына қарағанда, "атау моңғолдың чулуты немесе чулунты (қазақша тасты деген мағынада) сөзінен алынған. Бұған өзен басы терең шатқал, жартасты болып келуі себеп болған".[1] Бұл пікірді қолдай отырып, А.Әбдірахманов: "Сонымен, чулуты//сілеті атаулары басқа түркі тілдеріндегі ташты//тасты сөзінің көне варианты" деп тұжырымдайды.[2] Сілеті атауы түркі тіліне тән, ортақ "су", "өзен" мәнін білдіретін чул сөзінен қойылғаны байқалады. Оны мына салыстыру мысалдардан анық байқаймыз: "чул" - өзен, "су", "бұлақ" (шор тілі) чул - "тау өзені (хакас) чул, усть-чул өзендері хакас республикасында; чулту - "өзенді, өзені бар", чулча көл - Алтайда.[3] Түркі тілдерінде с/ш/ч дыбыстарының алмасу жайы - тарихи құбылыс. Сол сияқты, у/ы/і дыбыстарының алмасу құбылыстары да көптеген сөздерде кездесетін жайт. Тіліміздегі Сілеті өзені осы Чулту атауының дыбыстық тұрғыдан өзгерген - "өзенді, өзені бар" яғни ұзаққа ағатын ұзын өзен" мәніндегі атау болуы ықтимал.[4]
Гидрологиясы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ұзындығы 407 км. Су жиналатын алабы 18500 км2. Аңғарының ені 500-700 м, кей жерінде 1,5-2 км. Арнасы тік жарлы (3,5-4 м), ені 40-50 м, кейде 120-500 м. Жауын-шашын суымен толығады. Жылдық орташа су ағымы 5,4 м3/с. Ірі салалары: Қоянды, Ақжар, Жартас, Кедей, Шолаққарасу, Шилі. Сағасынан 133 км жерден Сілеті бөгені салынған.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Г.Конкашпаев Географические названия монгольского происхождения — Известия АН Каз ССР. — Алматы, 1959. — (Серия филология и искуствоведения).
- ↑ А.Әбдірахманов Топонимика және этимология — Алматы: "Ғылым", 1975. — 204 б. — 550 таралым.
- ↑ О.Т.Молчанова Топонимический словарь горного Алтая — Горно Алтайск: "Алтайское книжное издательсво", 1979. — 398 б. — 5000 таралым.
- ↑ Телғожа Жанұзақ Жер-су атаулары — Алматы: "Өнер", 2011. — 496 б. — 3000 таралым. — ISBN 978-601-209-161-8.