Сүйімбике
| Сүйімбике | |
| ноғ. Суьйимбийке | |
 Сүйімбике ұлы Өтеміс Гереймен бірге | |
| Туған кездегі есімі |
Сүйім |
|---|---|
| Туған күні |
шам. 1516 |
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні |
1557 дейін |
| Қайтыс болған жері | |
| Қызметі |
саясаткер |
| Әкесі |
Жүсіп, Ноғай биі |
| Жұбайы |
Жанғали (1533—1535), |
| Балалары | |
Сүйімбике (ноғ. Суьйимбийке, тат. Сөембикә; шам. 1516 ж. туғ.) - Қазан хандығының билеушісі (1549-1551), Қазан хандары Жанғали (1533-1535), Сафа Герей және Шаһғалидің әйелі, Ноғай биі Жүсіптің қызы және Ноғай Ордасы әулетінің негізін қалаушы Едігенің неменесі (арғы арғы арғы немересі).
Өмірбаяны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сүйімбикенің бірінші күйеуі Жанғали таққа жас кезінде Мәскеуді қолдаған үкімет шешімі бойынша Болат Шырын мен Мәскеу кінәзі ІІІ Василий бастаған келісіммен отырды. Ханның жас кезінде Гауһаршад ханбике бақылауды жүзеге асырылды. 1533 жылы ол Жанғалиді Сүйімбикеге (сол кезде ол небәрі 12 жаста еді) үйлендіруді ұйымдастырды, бұл ханның кәмелетке толуымен және биліктің оған ауысуымен сәйкес келді. Некемен Мәскеу келісті, және Мәскеу өте тез келісім берді, өйткені ол осы неке арқылы Ноғай биі Жүсіпті жақындастырып, Қырым әулетінен қуылған және өзінің қайын атасы Ноғай мырзасы Мамайда болған Сафа Герей ханға қарсы белгілі бір тепе-теңдікті құрайды деп үміттенді. Хан әйеліне немқұрайлы қарап, неке сәтсіз аяқталды, сондай-ақ, олардың балалары болмады. Сүйімбике әкесіне шағымданып, оны алып кетуін өтінді. Жүсіп ханды кетіруді ұсынып, қызын қайтаруды талап етті. Осы оқиғалардың барлығы дипломатиялық хат алмасудың тақырыбына айналды.
Жанғали әйеліне ғана емес, сонымен қатар Мәскеудің қысымы мен хандықтың ішкі істеріне араласуға қанағаттанбаған Қазан үкіметіне де сәйкес келмеді. 1535 жылы Болат Шырын мен Гауһаршат ханбикенің қатысуымен төңкеріс жасалды, Жанғали бұл төңкерісте өлтірілді, ал Сафа Герей тағы да таққа шақырылды. Сүйімбике оның бесінші әйелі болды. Сафа Герей қайтыс болғаннан кейін Қазан хандығын 1549-1551 жылдары ұлының кәмелет жасына толмағандығына байланысты регент ретінде басқарды.
1551 жылы мырзалар оны орыс патшасы Иван Грозныйға, оның ұлы Өтеміс Герей және Қазан қазынасымен бірге берді.
Жарты жылдан соң, еркіне қарсы, Қасым билеушісі Шаһғалиге тұрмысқа шықты. Өтеміс Герей патша Иван Грозныйдың қарамағында тәрбиеленуге қалдырылды. Соңғы жылдары Қасымда тұрды, сол жерде қайтыс болды. Қабірі қай жерде екендігі белгісіз. Өлкетанушы Анатолий Шекиннің пайымдауынша, соңғы жылдары өзінің жеке оққағары Шұрай батырдың қарауында Виля (Нижгород облысы) ауылының маңында тұрды.
.jpeg)
Балалары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сафа Герейден туған ұлы — Өтеміс Герей, Мәскеуде Александр Сафакиреевич атымен шоқындырылды.
Естелік[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сүйімбике мұнарасы — бұл Қазан Кремлінің тарихи ескерткіші және Қазанның сәулеттік эмблемасы.
Сондай-ақ Яр Чаллы қаласында бір даңғылына есімін берді.
Төменгі Кама қаласында бір көше бикенің атымен аталды.
1991 жылдан бастап Қазан қаласында әйелдерге арналған ай сайынғы «Сүйімбике» журналы шығады.
2012 жылы Сүйімбикенің бейнесін актриса Анора Халматова бейнелеген «Қ. К. қазынасы» атты тарихи авантюралық кино түсірілді.
Әдебиет[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Трепавлов В. В. Ноғай Ордасы тарихы. М.: Восточная литература, РАН.