Таукиік

Таукиік
	;
Амандық күйі
	; Least Concern (IUCN)
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Жануарлар;
Жамағаты:	Хордалылар;
Табы:	Сүтқоректілер;
Сабы:	Жұптұяқтылар;
Тұқымдасы:	Қуысмүйізділер;
Тегі:	Таукиіктер;
Түрі:	Таукиік;
Екі-есімді атауы
	Rupicapra rupicapra; (Linnaeus, 1758)
	;

Таукиік^[1](лат. Rupicapra rupicapra) — Еуропа мен Кіші Азияда мекендейтін қуысмүйізділер тұқымдасының ешкілер тармағына жататын жұптұяқты сүтқоректі.

Сипаттамасы

Таукиіктің дене ұзындығы шамамен 1 метрге, ал шоқтыққа дейін биіктік 75 см-ге жетеді. Құйрығы өте қысқа, ұзындығы 8 см-ден аспайды. Салмағы 30-50 кг аралығында. Денесі ықшам және мықты, жіңішке мойны, қысқа тұмсығы, ұзындығы басының жартысына жуық келетін үшкір құлақтары бар. Таукиіктің ұзын жіңішке аяқтары жалпақ тұяқтармен аяқталады, сондай-ақ, ұзындығы 25 см-ге жететін артқа қарай иілген мүйіздері бар, бұл ерекшелік екі жыныста да кездеседі. Мүйіздерінің артында шағылысу кезеңінде жағымсыз иісі бар, шырышты сұйықтық бөлетін без орналасқан.

Жазда таукіктердің түсі қызыл-қоңыр, ал құрсақтары ашық қызғылт-сары болады. Арқасында қара-қоңыр жолақтар бар, мойны сарғыш-ақшыл. Артқы аяқтары ақ, құйрығының асты және ұшы қара түсті. Құлақтан көзге дейін созылған қара жолақ байқалады. Қыста таукиіктердің үсті қара-қоңыр, ал асты ақ болады, аяқтары мен басы сарғыш-ақ түске боялады.

Таралуы

Таукиіктер Альпі тауларында мекендеп, Францияның Савойя аймағынан Далмацияға дейін кездеседі, сондай-ақ Пиреней, Вогез, Балқан таулары мен Карпаттарда да таралған. Олардың мекен ету аймағына Үлкен және Кіші Кавказ, Понтий таулары мен Кіші Азия да кіреді. Таукиіктер биік орман белдеулерін мекендегенді ұнатады, жазда көбінесе таулардың жоғарғы бөлігіне көтеріледі. Төменгі аймақтарда қауіп көбейсе, таукиіктер адам жете алмайтын жартасты жерлерге кетіп, таңертең ерте жартастар арасындағы тау жайылымдарына шығады. Қыста олар орманды аймақтарда мекендейді.

Мінез-құлқы

Ұрғашы таукиіктер мен жас төлдер 15-30 жануардан тұратын шағын топтарда өмір сүреді. Бұл топтардағы әлеуметтік байланыстар жыл мезгілдеріне қарай өзгеріп, жазда әсіресе белсенді болады. Бір жануар әрқашан күзетші рөлін атқарып, қауіпті жағдайда ысқырыққа ұқсас дыбыс шығарып, қалғандарын ескертеді. Қыс жақындаған сайын табындар арасындағы байланыс әлсірейді: кейбір табындар бір-бірімен бірігіп, ал басқалары ыдырап кетеді. Ересек еркек таукиіктер жеке өмір сүргенді жөн көреді және тек жаздың соңында топтарға қосылады. Олар өсіп келе жатқан еркек төлдерді қуып, ұрғашылармен жұптасу құқығы үшін бәсекелеседі, бұл процесс қараша айының екінші жартысында өтеді.

Мамырдың аяғында немесе маусымның басында таукиіктер 1-ден 3-ке дейін төл туып, олар аналарын іздейді және үш ай бойы тек ана сүтін ішеді. Жыныстық жетілудің жасы 2-3 жыл, ұрғашылар еркектерден ерте жетіледі. Ұрғашылардың өмір сүру ұзақтығы 20 жыл, ал еркектердің 15 жыл.

Таукиіктердің тамақтануы альпілік бұталар мен ағаштардың жас бұтақтарын, сондай-ақ шөптер мен жапырақтарды қамтиды. Қыс кезінде олар мүк пен лишайниктерді де жейді.

Жаулары мен қауіптер

Таукиіктердің табиғи жаулары — желіс, қасқыр және аю. Кейде жас төлдер бүркіттің жемтігіне айналады. Таукиіктер үшін қауіп төндіретін тағы бір жағдай — құламалы тастар мен жартастардың сынықтары, сондай-ақ, негізінен төлдердің өмірін қиатын тас көшкіндері де қауіп төндіреді. Қыстың қиын кезеңдерінде көптеген таукіктер аштықтан жапа шегеді.

Таукиіңтердің түрлері

Таукиіктердің 7 астам түрі бар^[2]^[3]:

Rupicapra rupicapra rupicapra — Жалпы таукиік^[2], номинативті түр, Альпілерде мекен етеді;
Rupicapra rupicapra asiatica — Анатолий таукиігі^[2] немесе Түркия таукиігі^[2], Шығыс және Солтүстік-Шығыс Түркия, кейбір зерттеушілер оны Rupicapra asiatica деп бөлек түр ретінде қарастырады^[2];
Rupicapra rupicapra balcanica — Балқан таукиігі^[2], Балқан түбегінің таулары;
Rupicapra rupicapra carpatica — Карпат таукиігі^[2], Карпатта мекен етеді, кейбір зерттеушілер оны Rupicapra carpatica деп бөлек түр ретінде қарастырады;
Rupicapra rupicapra cartusianav — Шартр таукиігі^[2], Француз Альпілерінің батыс шетінде орналасқан Шартрёз таулы массиві;
vRupicapra rupicapra caucasica — Кавказ таукиігі, Кавказ таулары;

Дереккөздер

↑ Банников А. Г., Флинт В. Е. Отряд Парнокопытные (Artiodactyla) // Жизнь животных. Том 7. Млекопитающие / под ред. В. Е. Соколова. — 2-е изд. — М.: Просвещение, 1989. — С. 498—499. — 558 с. — ISBN 5-09-001434-5
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Castello J. R. (2016) Bovids of the World: Antelopes, Gazelles, Cattle, Goats, Sheep, and Relatives. — Princeton University Press. — Pp. 414—425. — 664 p. — ISBN 978-0-691-16717-6
↑ Aulagnier, S., Giannatos, G. & Herrero, J. 2008. Rupicapra rupicapra Мұрағатталған 28 наурыздың 2017 жылы.. The IUCN Red List of Threatened Species 2008.

[life-1] Банников А. Г., Флинт В. Е. Отряд Парнокопытные (Artiodactyla) // Жизнь животных. Том 7. Млекопитающие / под ред. В. Е. Соколова. — 2-е изд. — М.: Просвещение, 1989. — С. 498—499. — 558 с. — ISBN 5-09-001434-5

[bow-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Castello J. R. (2016) Bovids of the World: Antelopes, Gazelles, Cattle, Goats, Sheep, and Relatives. — Princeton University Press. — Pp. 414—425. — 664 p. — ISBN 978-0-691-16717-6

[iucn-3] Aulagnier, S., Giannatos, G. & Herrero, J. 2008. Rupicapra rupicapra Мұрағатталған 28 наурыздың 2017 жылы.. The IUCN Red List of Threatened Species 2008.

[1]

[2]

[3]