Тақтакөпір
| Кент | |
| Тақтакөпір | |
| қарақ. Taxtakópir / Тахтакөпир | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Аймағы | |
| Ауданы | |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
43°01′21″ с. е. 60°17′19″ ш. б. / 43.02250° с. е. 60.28861° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 43°01′21″ с. е. 60°17′19″ ш. б. / 43.02250° с. е. 60.28861° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Кент статусы | |
| Орталығының биiктігі |
61 ± 1 м |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
16 700 адам (2018) |
Тақтакөпір шекарасы
| |
Тақтакөпір (қарақ. Taxtakópir / Тахтакөпир, өзб. Taxtakoʻpir / Тахтакўпир) — Өзбекстан, Қарақалпақстандағы кент. Тақтакөпір ауданының орталығы. Елді мекен Шымбай теміржол стансиясынан (Найманкөл-Шымбай желісінде) солтүстік-шығысқа қарай 53 км жерде орналасқан.
1984 жылдан бастап кент мәртебесіне ие.
Көрікті жерлері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қорғанша қалашығы – Қарақалпақстан Республикасының аудан орталығы – Тақтакөпір қаласынан шығысқа қарай 17 км жерде орналасқан.
Бұл ескерткіш «Қобыланды қала» деп те аталады, өйткені халық аңыздарында эпикалық батыр Қобыландының есімімен байланыстырылады. Қорғанша қалашығы шөлді аймақта орналасқан. Солтүстіктен, шығыстан және батыстан өсімдіктермен бекітілген қуатты құм алабымен қоршалған. Ескерткішке оңтүстіктен қараусыз қалған егістіктер түйіседі.
Қорғаншадан солтүстікке қарай 750-1000 м жерде ендік бағытта жер бедерінде тамаша бейнеленген, мезгіл-мезгіл ағынды сулармен су басқан Қаракөлдің құрғақ арнасы бар.
Оңтүстікке қарай 2000 м жерде тағы бір құрғақ Қарғабай арнасы өтеді, ол да жалпы ендікті бағытын сақтайды, бірақ жоғарыда аталған Қаракөл арнасына қарағанда жер бедерінде айқын көрінбейді. Екі арна да Арал атырауы Әмударияның қазір кеуіп қалған шығыс арналарының жүйесіне кіреді. 1960 және 2007 жылдары жүргізілген зерттеулер көрсеткендей Арал атырауы Әмударияның шығыс шетіндегі құрғақ арналарының бүкіл жүйесінің бағыттық зерттеулері, жоғарыда аталған жүйе көптеген құрғақ арналарды қамтиды: Қамысты-Қандым-Өзек, Қаракөл және оларды байланыстыратын кішірек арналар - Қарғабай, Сазсай, Лаузан және т.б. Бұл арналардың барлығы жыңғылмен тығыз жабылған, ал бірқатар жерлерде жыңғыл тар жолақпен созылып, салыстырмалы түрде жуырдағы су сызығын белгілейді. Арналардың жағалары, әдетте, жарлы, арналар жартылай ыдыранды емес. Олардың барлығы Арал атырауы Әмудария ағыны Қуанышжарма бағыты жүйесіне кіреді.
Қалашықтың жалпы ауданы 18 гектарға жуық. Қалашықтың жалпы кешені бірте-бірте дамитындықтан, әрбір жеке өмір сүру кезеңінде оның кескіндемесін өзгертетіндіктен, қалашық бізге өте қызықты жайғасымымен көрінеді. Қорғанша қалашығының қалыптасу және даму тарихында бастапқыда біртұтас құрылыс жүйесі бойынша жоспарланса, уақыт өте келе қалашықтың тұрақты сұлбасы бар бұл бөлігі қорғанмен қоршалған. Соның салдарынан елді мекенінің алып аумағының ішкі бөлігі игерілмей қалып отыр. Кейінірек шығыс бөлігі қалыптасты, ал оңтүстік бөлігінде үйлердің ауқымы пайда болады. Бірақ үлкен өрттің салдарынан қорғанмен қоршалған қалашық сұлбасының тұрақты бөлігі жойылды. Өрттен кейін Қорғанша біртұтас кешеннің көрінісін жоғалтады. Дәл осындай өрт елді мекеннің шығыс бөлігін де шарпыған. Өрттерге байланысты барлық оқиғалар мен құрылыстың бүкіл тарихы VII — VIII ғасырдың бірінші жартысына жататын Қорғанша елді мекенінің көп жылдық археологиялық зерттеулерінде жазылған. Бірақ біз үшін ең маңыздысы және қызықтысы Қорғаншыдан оңтүстікке қарай шамамен 1,5 км қашықтықта жарық іздері бар бекініссіз орасан зор ерте Кердер қалашығының қалдықтары табылды, бәлкім, уақытша тұрғын үйлер. 2008 жылы Қорғанша орнында далалық оқу археологиялық іс-тәжірибесі өткізілді, онда Тарих кафедрасының археологтарының жетекшілігімен тәжірибеден өтушілер қалашықта жүргізілген қазба жұмыстарының нәтижесінде үлкен нәтижелерге қол жеткізді. Керамика, моншақтар кешені және VII—VIII ғасырларға өте тән үлкен Хуми алынды[1].
Тұрғындары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| 1989[2] | 2004 | 2018 |
|---|---|---|
| 15 022 | 17100 | 16700 |
Әйгілі тұлғалар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Біліс Нұрпейісов (1919—23 сәуір 1945) — ұшқыш-бақылаушы, гвардия аға лейтенанты, Кеңес Одағының Батыры.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ АРАЛ АТЫРАУЫ ӘМУДАРИЯНЫҢ «КЕРДЕР МӘДЕНИЕТІНІҢ» АРХЕОЛОГИЯЛЫҚ МАТЕРИАЛДАРЫ. Басты дереккөзінен мұрағатталған 8 тамыз 2018.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 29 қыркүйек 2018.
- ↑ Санақ-1989.(қолжетпейтін сілтеме)