Тезағар

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Тезағар — су ағынын су тартқыштың жоғарғы телімінен төменгі теліміне қарай бағыттап, үлкен жылдамдықпен қозғалатын ашық канал (науа) түріндегі гидротехникалық имарат; каналдың бетонмен немесе темір-бетонмен қапталған суды тез ағызатын құрылысының түрі. Ені тұрақты немесе ауыспалы болады, тезағардың енінің ауыспалы болуы төменгі бъефтегі су энергиясын бәсеңдетуге байланысты. Тезағардың гидравликалық еңістігі ықтимал еңістіктен артық () болады. Егер т. Ұзындығы ұзағырақ болса, онда су жылдамдығы тезағар соңында арта түсіп, бұған керісінше, тереңдігі тым азайып кетеді. Осы құбылысты болдырмау үшін тезағардың бас жағын бірте-бірте тарылтады; бұл жағдайда оның осы бөлігіндегі су тереңдігі Тұрақты болғанда, көлденең кимасының ауданы канал еніне байланысты өзгереді , мұнда — канал ені, тезағардың көлденең қимасының ауданы.

Тезағардың гидравликалық есептеулерін жүргізгенде мына жайттар ескерілуі тиіс:

а) тезағардың тарылу бөлігі;
б) призмалы арнадағы еркін бетінің қисық сызықты есептелуі;
в) каналдың басындағы және соңындағы еркін бетінің қисық сызығын анықтау.

Каналдағы ықтимал жылдамдықты Войнич-Сяноженецкий формуласымен анықтайды:

мұндағы — еркін құлау үдеуі, м/с2; (мұнда — тезағар табанының еңістігі); — ауаланбаған ағынның гидравликалық радиусы; — кедір-бүдырлық коэффициенті. Су өтімін Айвазян формуласымен анықтайды:

мұндағы — нақты су өтімі, м3/с; — ауалану коэффициенті; — дәрежелік көрсеткіш, = 0,2. Тезағардың төменгі бъефпен қабысуы (грунт-топырақты жағдайда) суурма құдықпен немесе суұрма қабырғамен жалғасады.[1]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, «Мектеп» баспасы, 2002 жыл.