Телескоп

Телескоп туралы, ол сыңардүрбі (теле және грекше skopeo – қараймын) – аспан шырақтарын электр-магниттік сәуле арқылы бақылауға арналған астрономиялық құрал. Телескоп гаммалық телескоп, рентген, ультракүлгін, оптикалық, инфрақызыл және радиотелескоп; оптикалық сұлбасы бойынша айналы (рефлектор), линзалы (рефрактор) және айналы-линзалы телескоп болып бөлінеді.

Телескоптардың көмегімен фотографиялық, теледидарлық, электронды-оптикалық, т.б. сәуле қабылдағыштарды пайдалану арқылы фотографиялық, спектрлік, т.б. бақылаулар жүргізіледі. Телескоптар пайдалану ретіне қарай: астрофизикалық (жұлдыздарды, планеталарды, тұмандықтарды зерттейтін) телескоп, Күн телескопы, астрометрикалық телескоп, серіктік фотокамералар (Жердің жасанды серіктерін бақылайтын), сондай-ақ метеорларды бақылайтын метеор патрульдері мен кометаларды бақылайтын телескоп, т.б. болып бөлінеді. Күн телескопының трубасы қозғалмай не горизонталь не верткаль тұрады. Телескоптың (оптикалық рефрактордың) көмегімен алғашқы астрономиялық бақылауды Г.Галилей жүргізді.

Тарихы

Алғашқы телескоп 1608 жылы Голландияда ойлап табылды. 1609 жылы Галилео Галилей телескопты алғаш рет астрономиялық бақылауға қолданды. Ол Юпитердің серіктерін, Ай кратерлерін және Күн дақтарын ашты.

Қазіргі телескоптар

Қазіргі заманда телескоптар Жерде де, ғарышта да қолданылады. Ең әйгілі телескоптардың бірі — **Хаббл ғарыш телескопы**, ол 1990 жылдан бері жұмыс істеп тұр. Сонымен қатар, жаңа буындағы **James Webb телескопы** — ең қуатты телескоптардың бірі.

Телескоптың қолданылуы

Телескоптар тек астрономияда ғана емес, жерді қашықтықтан бақылау, әскери барлау, метеорология және ғарышты зерттеу салаларында да қолданылады. Оларды әуесқой астрономдар да кеңінен пайдаланады.

Түрлері

Радиотелескоп – жер атмосферасының мөлдірлік терезесі диапазонында космостық обьектілердің радиосәулеленуін кабылдауға және тіркеуге арналған кұрылғы.

Күн телескопы – арнайы күнді және күндегі дақтарды көруге арналған телескоп

Дереккөздер

Қазақ Энциклопедиясы, 8-том
Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Физика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д,, профессор Е. Арын – Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2006. ISBN 9965-808-88-0