Терминатор (астрономия)

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
 Басқа мағыналар үшін Терминатор деген бетті қараңыз.
Терминаторы көрсетілген дүние картасы (сәуір айында)

Терминаторғаламшардың күндізгі және түнгі жақтарының арасындағы шекараны көрсететін дерексіз сызық. Оны «сұр сызық» және «ымырт сызығы» деп те атауға болады.

Жер ғаламшарында терминатор — Жердің өзінің диаметріне шамамен тең келетін шеңбер сызық. Полюстік аймақтарды санамағанда, терминатор жер бетіндегі әрбір нүкте арқылы күн шыққанда және күн батқанда күніне екі рет өтеді.

Терминаторға Күн сәулелері ғаламшардың бетін жанама сызықпен жанап өтетін нүктелердің жиынтығы деп анықтама беруге болады. Осы нүктелер жиынтығы ғаламшардың күндізгі және түнгі бөліктерін бөліп тұрады. Кез келген уақытты алғанда Жердің бір жартысы Күн сәулелеріне бөленіп тұратындықтан және Жер өз осінен айналатындықтан терминатор сызығы жылжып отырады. Жыл маусымдары терминатор сызығының орналасуына өте қатты әсер етеді.

Өз осінен айналатын ғаламшардың санақ жүйесінен қарағанда, терминатор бүкіл ғаламшардың беті арқылы өтіп, бір жағында күннің шығысы, екінші жағында күннің батысы орын алып отырады.

Солтүстік және оңтүстік жарты шарларға қарағандағы терминатордың жайы жылдың маусымына байланысты. Көктемде және күзде күн мен түн теңелетін күндерде Жердің осі Күнге қарағанда тік орналасқан, сондықтан терминатор сызығы географиялық бойлықтарға параллель болады.
The terminator on Қаңтардың 3-індегі терминатор сызығы. Солтүстік жарты шарға Күн жарығының азырақ, ал оңтүстік жарты шарға көбірек түсіп тұрғанына назар аударыңыз.


Терминатордың қасиеттері бойынша ғаламшар туралы кейбір қорытындыдар жасауға болады, мысалы терминатордың бұлыңғыр болуы ғаламшарда атмосфераның барлығына меңзейді.

Радиоәуесқойлар терминаторды (олар оны «сұр сызық» деп атайды) ұзақ қашықтықтарға байланыс жасауға қолданады. Қолайлы жағдай қалыптасқанда радио толқындары ғаламшардың қарама-қарсы орналасқан нүктесіне дейін жете алады.

Қысқы және жазғы күн тоқырауы кезінде (желтоқсанның және маусымның 21-лерінде) терминатор сызығы мен Жердің осінің арасындағы бұрыш ең үлкен шамаға ие: 23,5°.


Жер бетін бөліп жатқан терминатордың ХҒБ-дан қарағандағы бір бөлігі. Терминатор сызығы бұлыңғыр, біртіндеп қоюланып бара жатқан аймақтарда ымырт түсіп жатыр.

Полюстарға жақын аймақтарды есепке алмағанда, Жердің басқа аудандарында тек Конкорд және Ту-144 ұшақтарының көмегімен ғана терминатор сызығын қуып жетуге болады. Лондон немесе Париж қалаларынан батысқа қарай ұшқанда кейбір кездері түнде ұшып шығып, күннің батуын қуып жетуге болады. Сондай кездері ұшақтағы адамға күн батыстан шыққандай болып көрінеді. Үлгі:Clr

Сыртқы сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]