Тетиев
| Қала | |||||
| Тетиев | |||||
| укр. Тетіїв | |||||
 | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||
| Облыс | |||||
| Аудан | |||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Координаттары |
49°22′15″ с. е. 29°41′24″ ш. б. / 49.37083° с. е. 29.69000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 49°22′15″ с. е. 29°41′24″ ш. б. / 49.37083° с. е. 29.69000° ш. б. (G) (O) (Я) | ||||
| Алғашқы дерек |
1185 ж. Тымошня, 1514 ж. Тетиев | ||||
| Бұрынғы атаулары |
Тымошня | ||||
| Қала статусы |
1606 жылдан (Магдебург құқығы), 1968 жылдан - қала | ||||
| Жер аумағы |
13,04 км² | ||||
| Уақыт белдеуі | |||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны |
15 200 адам (2025) | ||||
| Тығыздығы |
972 адам/км² | ||||
| Ұлттық құрамы | |||||
| Сандық идентификаторлары | |||||
| Телефон коды |
+380 4560 | ||||
| Пошта индексі |
09800 — 09804 | ||||
Тетиев шекарасы
| |||||
 Ортаққордағы санаты: Тетиев | |||||
Тетиев (укр. Тетіїв) — Украинаның Киев облысындағы қала. Белоцерков ауданының құрамына енеді (Тетиев қалалық қауымдастығын құрайды). 2020 жылға дейін таратылған Тетиев ауданының әкімшілік орталығы болды.[1] 2025 жылы Тетиев қаласының тұрғындарының саны 15 200 адамды құрайды.[2]
Географиялық орналасуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Роске өзені бойында (Роси саласы), Киевтен 148 км қашықтықта орналасқан. Қазатин-Жашков желісіндегі теміржол стансасы.[3]
Ең жақын қалалар және оларға дейінгі қашықтық
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тетиев – шағын қала. Ол өз елінде халық саны бойынша 193-ші орында (Украина), облыста 18-ші орында (Киев облысы). Әлемдегі барлық қалалар арасындағы орны: шамамен 21112 орын.
Ең жақын қалалар және оларға дейінгі қашықтық: Погребище (32 км), Жашков (34 км), Сквира (40 км), Монастырище (42 км), Ильинцы (44 км), Липовец (47 км), Белая Церковь (58 км), Тараща (63 км), Христиновка (64 км), Гайсин (65 км), Казатин (72 км), Узин (73 км), Немиров (75 км), Умань (77 км), Фастов (80 км), Ладыжин (82 км), Андрушевка (86 км), Тульчин (97 км), Васильков (101 км), Обухов (106 км).[4]
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тарихшылар Тетиев қаласының атауын 1185 жылдан бастап шежірелерде айтылатын половец ханы Тетияның атынан алған. 1240 жылы татар-монғол жаулап алушылары Днепрдің оң жағалауындағы көптеген елді мекендерді, соның ішінде Тетиевті қиратты. 16 ғасырда Киев жерін, соның ішінде Тетиевті литвалық жер иеленушілер басып алды. 1514 жылғы құжаттардан Тетиев жерлеріне литва дворяндары Иван мен Андрей Кошлы иелік еткен. Тетиевтің жерлерін 1596 жылы Украинаның ең ірі магнаттарының бірі К.Островский иеленді, ал 1602 жылы ұлы Януш жалғастырды.
1606 жылдан бастап Тетиевке Магдебург құқығы мен елтаңба берілді, ал қала өзін-өзі басқаруды алды. Тетиев жерінде шаруалардан басқа бірнеше жүздеген казактар тұрды, олардың экономикалық жағдайы шаруаларға қарағанда сәл жақсырақ болды.
Волыньге жорық кезінде Богдан Хмельницкий Тетиевке тоқтады. Оның казактары қаланы бірнеше рет басып алды. 1667 жылы Андрусив бітімінен кейін Тетиев Поляк-Литва Одағының құрамында қалды, ал 1681-1683 жылдары түрік билігінде болды.
1793 жылы Украинаның оң жағалауын Ресеймен біріктіргеннен кейін Тетиев Пятигорск уезінің құрамына кіреді, ал 1800 жылдың 22 қарашасынан бастап Киев губерниясының Тарашанск уезі құрамында болды.
1851 жылғы жағдай бойынша мұнда спирт зауыты, сыра қайнату және кірпіш зауыттары жұмыс істеді. 1853 жылы ресми мәліметтер бойынша мұнда 4 488 адам тұрған.
1917 жылы наурызда Украинада пайда болған Орталық кеңес өз органдарын құруға кірісті. Тетиев пен округ ауылдарында халық кеңесіне сайлау өтті. Еркін казак отрядтары құрылды. Осы кезеңде қалада социалистік революционерлер мен украин ұлтшылдары белсенді болды. Олар «Украина шаруалар одағының» комитетін құрды.
1920 жылы 24 мамырда С.М.Будённый бастаған бірінші атты әскер шабуылға шығып, Тетиевті коммунистер қайтадан иемденді.
1941 жылы 17 шілдеде неміс басқыншылары Тетиевті басып алды. 1944 жылы 3 қаңтарда 155 Қызыл Станислав атқыштар дивизиясының жауынгерлері Тетиевті фашистік басқыншылардан азат етті.
Украина КСР Жоғарғы Радасы Президентінің 1968 жылғы 18 наурыздағы жарлығымен Тетиев қала мәртебесін алды.[5]
Өндіріс орындары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Тетиев кірпіш зауыты
- Тетиев наубайханасы
- Тетиев жем зауыты
Сауда үлкен рөл атқарады. Сауда нүктелері қаланың әртүрлі аудандарында орналасқан.
Көрікті жерлері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Свейковский капелласы - XIX ғасырдағы сәулет ескерткіші,
- Әулие Ян Непомуцкий шіркеуінің қалдықтары,
- Магдебург құқықтарын алуының 410 жылдығына арналған ескерткіш – 2016 жылғы 2 мамырда қалалық саябақта тұрғызылды,
- Тетиев қалалық ратуша орнындағы ескерткіш белгі - 2016 жылдың 2 мамырында 17 ғасырдың басында Тетиев қалалық ратушасы салынған жерде қалалық саябақта орнатылды.
- «Қызыл қабір» қорғаны — аңыз бойынша христианға дейінгі дәуірдегі пұтқа табынушылық қонысы болған қала маңындағы төрт қорғанның бірі. 1830 жылы қорған жанынан балық қабыршақтары мен астық тәрізді монеталардан тұратын қазына табылды.
- «Порхун диірмені» — кірпіштен жасалған су диірмені, екі көпірі бар бөгетті неміс коллонистері 1812 жылы салған. 1917 жылға дейін диірменнің иесі Гавриил Васильевич Цуцман болды. Диірменнің өзі 1941 жылға дейін жұмыс істеді.[6]
Галерея
[өңдеу | қайнарын өңдеу]-
Майдан батырлары алаңы -
Қалалық кеңес -
Аудандық мәдениет үйі -
XIX ғасырдағы су диірменінің ғимараты. -
Қасиетті Успен шіркеуі
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Тетиев. Тексерілді, 3 наурыз 2025.
- ↑ Тетиев халқы. Тексерілді, 3 наурыз 2025.
- ↑ Тетиев, Тетиев ауданы. Тексерілді, 3 наурыз 2025.
- ↑ Тетиев. Тексерілді, 3 наурыз 2025.
- ↑ Тетиев. Тексерілді, 3 наурыз 2025.
- ↑ Украина. Киев облысы. Тетиев. Тексерілді, 3 наурыз 2025.