Тобыл
Басқа мағыналар үшін Тобыл (айрық) деген бетті қараңыз.| Тобыл | |
|---|---|
| Сипаттамасы | |
| Ұзындығы | 1591 км |
| Су алабының ауданы |
426 000 км² |
| Су алабы | Солтүстік Мұзды мұхиты |
| Су шығыны | 805 м³/с (272) |
| Су ағысы | |
| Бастауы | Оңтүстік Орал |
| • Орналасқан жері | Тобыл ауылының маңында |
| • Координаттары | 51°23′27″ с. е. 60°32′24″ ш. б. / 51.39083° с. е. 60.54000° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Сағасы | Ертіс |
| • Орналасқан жері | Тобыл қаласы |
| • Координаттары | 58°09′14″ с. е. 68°12′55″ ш. б. / 58.15389° с. е. 68.21528° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 58°09′14″ с. е. 68°12′55″ ш. б. / 58.15389° с. е. 68.21528° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Орналасуы | |
 Тобыл бассейні | |
| Ел | Қазақстан, Ресей |
| Аймақ | Қостанай облысы, Қорған және Түмен облыстары |
| Ортаққордағы санаты: Тобыл | |
Тобыл (орыс. Тобол) — Ертіс алабындағы өзен.
Географиялық орны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстанның Қостанай облысы және Ресейдің Қорған, Түмен облыстары жерімен ағады.
Бастауы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тобыл Оңтүстік Оралдың шығыс сілемдерінің бірі – Қараадырдан басталып, Ертіске құяды.
Су алабы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстан жеріндегі ұзындығы 800 км, су жиналатын алабы 426 мың км2, Қазақстандық алабы 130 мың км2. Басты салалары – Шортанды, Сынтасты, Әйет, Үй, Обаған (көпшілігі сол жағынан құяды). Өзен алабында Жақсы Алакөл, Жаман Алакөл, Қулыкөл, Тентексор, Томарлыкөл, Теңіз, т.б. көлдер бар.
Гидрологиясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бастаулық бөлігінде Торғай қолатымен өтеді. Бұл тұста өзен арнасы тастақты келеді және аңғарында ойдым-ойдым қарасулар көп кездеседі. Аңғары өте енді, 2 – 30 км аралығында. Негізінен қар (60%-ы) және жауын-шашын суымен толысады. Жылдық ағынның 82,5%-ы көктемде, 13,5%-ы жазда – күзде, 4,0%-ы қыста болады; жоғарғы деңгейі сәуір – маусым айларына келеді. Қазақстандық бөлігіндегі жылдық орташа су ағымы 26,2 м3/с, орташа лайлығы 300 г/м3, минералдылығы 500 – 600 мг/л-ге, далалық өңірде 2000 мг/л-ге жетеді. Суы хлорлы. Өзен қараша – сәуір айлары аралығында қатады; мұзының қалыңдығы 70 – 78 см. Жазғы суының орташа температурасы 19 – 20°С кейде шілдеде 28,2°С-қа дейін жылынады.
Сипаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Кең жазық болып келген өзен жайылмасында шоқ қарағайлы орман өседі. Өзенде балық бар. Алабы тың және тыңайған жерлерді игерудің нәтижесінде республикадағы сансалалы ауыл шаруашылық дамыған басты астықты өңірге айналды. Қойнауынан темір кентасы, көмір асбест қорлары анықталды. Аңғарында еліміздегі салалық ірі кәсіпорындар саналатын Соколов-Сарыбай кен-байыту, Жітіқара асбест, Лисаковск кен-байыту комбинаттары, т.б. орналасқан. Тобыл суын тиімді пайдалану үшін Жоғарғы Тобыл бөгені, Қаратомар бөгені, Амангелді, Желқуар, Қызылжар бөгендері салынған. Өзен бойында Жітіқара, Лисаковск, Рудный және Қостанай қалалары орналасқан.[1]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақ ұлттық энциклопедиясы, 18 том