Топырақ зоналары

Топырақ зоналары — экватордан полюстерге қарай климаттың өзгеру әсерінен жер бетінде пайда болған ендік бағытта кезектесіп орналасқан топырақ түрлері. Жер бетінде мынадай топырақ зоналары бар:

1. Латеритті топырақ зонасы немесе тропик пен субтропик облыстарындағы топырақ. Мұнда ылғалдылық пен жауын-шашын өте мол және температура жоғары болып келеді.
2. Солтүстік Африкада, Аравияда, Оңтүстік Америка мөн Оңтүстік Африканың батыс жағаларында, Австралияның батыс бөлігінде таралған шөлдік тропиктік топырақтар зонасы. Бұған климаттың кұрғақтығы мен температураның жылдың ауытқу амплигудасының алшаң және буланудың күшті болуы тән.
3. Субтропиктік топырақ зонасы. Оның топырағы жерорта теңіздік құрғақ және қуаң климатты субтропиктерде қоңыр түсті, ал Батыс Закавказьенің, Уругвайдың, Жапонияның, Шығыс Қытайдың ылғалды субтропиктерінде жасыл, қызыл түсті болып келеді.
4. Қоңыржай шөлдер мен субтропиктік шөлдердің боз топырақ зонасы.
5. Бұрынғы КСРО-ның Еуропалық бөлігінде және Қазақстанның көп жерінде, Солтүстік Американың батыс штаттарында, Орталық Аргентинада тараған құрғақ далалық шөлдаланың қоңыр және бурыл топырақ зонасы. Онда қара шірінді аз болады да, топырақтың үстіңгі қабаты ептеп сортаң келеді.
6. Батыс Венгрияда, бұрынғы КСРО-ның Еуропа бөлігі мен Азия бөлігінің қоңыржай климатты далалық алқаптарында, АҚШ-та (Дакотада, Монтанада, Небраскада, Канзаста. Индианада, Техаста) тараған құнарлы қара топырақ зонасы.
7. Бөлшектенген қара топырақ пен ормандық сұр топырақ зонасы. Ол жіңішке өңір арқылы қара топырақ пен күлгін топырақ зоналарының арасында орналасады.
8. Бұрынғы КСРО-ның Еуропа бөлігі мен Сибирьдің солтүстік жартысында, Скандинавия түбегінің оңтүстік бөлігінде, Германияның, Францияның, Данияның солтүстігі мен орта бөлігінде, Солтүстік Американың едәуір жерлерінде тараған күлгін топырақ зонасы. Бұл зонаға едәуір ылғалдылық және топырақтың жоғарғы қабатының тезірек шайылуы тән.
9. Тундра топырақ зонасы. Бұл Еуропаның, Азияның және Солтүстік Американың солтүстік аймақтарында орналасқан. Мұнда климат суық жәке ылғалды болады.

Дереккөздер

• Русско-казахский толковый географический словарь. Под общей редакцией академика АН КазССР, проф. С. К. Кенесбаева и кандидата филол. наук А. А. Абдрахманова. Алма-Ата, Изд-во «Наука», 1966, стр. 204. (Академия наук Казахской ССР. Институт языкознания. Сектор физической географии). Составители: Ж. Аубакиров, С. Абдрахманов, К. Базарбаев.