Тоты көкнәр
==Тоты көкнәр== (Көкнәрлер тұқымдасы) Қазақстанда кездесетін тоғыз түрдің ішіндегі ең кең тарағаны, таудың төменгі белдеулерінде Тарбағатайдан Батыс Тянь-Шаньға дейінгі аралықта және Республиканың шөлді аймақтарында кездеседі.Ол сазды және құмды шөлдерде ,тастақты және қиыршық тасты жерлерде аласа таулардың беткейлерінде өседі. Оңтүстік облыстарға тән саз балшықтан құйған дуалдарда өседі. Біржылдық өсімдік. Көктемде гүлдейтін, көлемі мен қаулай өсуі көктем мезгіліндегі ауа-райына тығыз байланысты. Жаңбыр көп болған жылдары көкнәр қаптап кетеді,сабағының биіктігі 70 см-ге жетеді. Бұтағы көбейіп, гүлдеу мерзімі 1 айға созылады. Мұндай жылдары гүлдеген көкнәр үздіксіз бірнеше километрге дейін таралады. Шөлдерде ,тау арасындағы аңғарларда табиғатқа сән беріп тұрады. Алыстан қарағанда үлкен ашық қызыл түсті төсенішпен бүкіл алқапты жауып қойғандай көрінеді, құрғақшылық жылдары көкнәр өте аз және гүлдеу мезгілі қысқа болады, бұтақтанбайды. Бір немесе бірнеше гүл салады. Ауа -райы қолайсыз жылдары өте аласа, биіктігі бар болғаны 2-3 см, гүл мөлшері өзгермейді. Бұл түрдің сабағын қатты түк басқан, жапырағы қауырсын тәрізді бөлек сегметтерге бөлінген, тістері тарамдалған ұшында қылтанағы бар, желек саны төртеу. Бүршік кезінде олар бозғылт күлгін, жұмырлана тығыздалған. Ертеңгілік уақытта гүл ашады,екі тостағанша жапырақшасы түсіп қалаады, желектер бойларын түзейді.Олар ашық қызыл түсті, желектерінің түп жағы қою сия көк дақты анық қара жолақпен көмкерілген. Ашылған гүлдері үлкен (диаметрі 6 см-ге дейін), аталықтарының саны көп, өте жұқа, күңгірт жіпшелер және ұсақ тозаңқаптар көкшіл түсті. Көкнәр жәндіктермен тозаңданады, оларды гүлдердің ашық түсі және ашылған тозаңқаптардан желектерге себіліп қалатын көкшіл тозаңдардың көптігі тартады. Бір қызығы, ұсақ жәндіктер (шыбындар,жарғақ қанаттылар,ұсақ қоңыздар) тура желектерге қонады, ал үлкендері (аралар,кейбір қоңыздар) тура желектерге қонады. Пісіп жетілген жемістің пішіні сопақ, қабырғалы, жоғары жағы дөңгелек (диск) тісті,ұшын өте қатты қылтанақтар басқан. Тұқым саны көп, Ұсақ жеміс пісіп жетілген соң дискінің астыңғы жағынан пайда болатын арныйы тесік қуысы арқылы төгіледі. Көкнәрдің жер үсті бөлігінің құрамында алколоидтар бар, сондықтан ол құрғақ күйінде де, өсіп тұрған мерзімінде де улы. Құрамында 2-3% көкнәрі бар шөппен малдарды қоркетендіруге болмайды. Желектерінің пайдалы қасиеті бар. Халықтық медецинада көзді жууға, күн өтіп кеткенде (әсіресе балаларға), тері ауруларына қызылша, шешекке пайдаланады. Гүл жапырақшаларын жібек маталарды қарақошқыл, күлгін-сұр, қара түстереге бояуға және тәтті тағамдарды бояуға пайдаланады.<Қазақстан өсімдіктер әлемі/>