Трансформациялық әдіс

Трансформациялык әдіс, трансформационный метод— сөйлемдегі күрделі синтаксистік құрылымдарды неғұрлым қарапайым құрылымдардан шығаруға негізделген әдіс. Трансформациялық әдістін негізгі ұстанымдарын 20 ғасырдың 50 жылының басында 3. Харрис (АҚШ) ұсынған болатын. Еуропаның дәстүрлі тіл білімінде трансформациялық әдіс синтаксистік транспозицияның тұжырымдамасына сәйкес келеді (Ш. Балли, О. Есперсен еңбектерінде). Трансформациялық әдіс алғашында дистрибутива талдауға қосымша түрінде пайда болған, бірақ ол сөйлемдегі күрделі синтаксистік құрылымдарды байқауға тиімсіз болды, себебі сөйлемдегі дистрибуция ұғымы дегенде ешбір мән жоқ. Трансформациялық әдістің негізі туралы мынадай жорамалдар бар:

1. тілдін синтаксистік жүйесі бірнеше шағын жүйеден тұруы мүмкін, олардын біреуі — ядролық (бастапқы негіз), қалғандары — туынды, кейін пайда болған. Ядролық шағын жүйе осы шақ ашық райдағы етістіктен тұратын, бірынғай мүшелері, модаль сөздері жоқ қарапайым сөйлемдер болып келеді;
2. кез келген күрделі синтаксистік тип бір немесе бірнеше ядролық сөйлемдерден тұрады. Сөйтіп, сөйлемнің синтаксистік құрылымың анықтау дегеніміз — оның негізінде қандай ядролық типтер жатқанын, оған әсер ететін трансформациялық өзгерістер қалай орналасқаның көрсету деген сөз.

Табиғи тілдердегі көптеген синтаксистік типтердің негізгі қарапайым ядролық типтерден тұратыны, оларға аздаған трансформациялық өзгерістер еніп отыратыны туралы пікір Н. Хомскийдін (АҚШ) генеративтік (туындаған) грамматика туралы тұжырымдамасына негіз болды. Трансформациялық туындаған грамматика туындаған семантиканың және септік грамматикасы мен тілдін басқа формалды модельдерінің жасалуына өз кезінде себеп болды.