Тульчин

Тульчин
	Тульчин
	укр. Тульчи́н
Ту	Логотипі
Әкімшілігі
Ел	Украина
Облыс	Винница облысы
Аудан	Тульчин ауданы
Тарихы мен географиясы
Координаттары	48°40′28″ с. е. 28°50′59″ ш. б. / 48.67444° с. е. 28.84972° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 48°40′28″ с. е. 28°50′59″ ш. б. / 48.67444° с. е. 28.84972° ш. б. (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	1607
Алғашқы дерек	1607
Бұрынғы атаулары	Нестервар (1607)
статусы	1795
Жер аумағы	9,26 км²
Орталығының биiктігі	208 м
Климаты	қоңыржай континенттік
Уақыт белдеуі	UTC+2:00
Тұрғындары
Тұрғыны	14 446 адам (2022)
Тығыздығы	1570 адам/км²
Ұлттық құрамы	украиндар, орыстар, беларустар, молдовандар
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+380 4335
Пошта индекстері	23600-23606
	Тульчин
	Тульчин шекарасы
	Ортаққордағы санаты: Тульчин

Тульчин (укр. Тульчи́н) — Украинаның Винница облысындағы қала. Тулчин ауданының әкімшілік орталығы.^[1] Халқы 15 847 адам.^[2]

Географиялық орналасуы

Қала Шығыс Подолияның оңтүстігінде, аласа төбелер арасындағы аңғарда, Тулчинка өзені мен Сельница өзенінің қиылысында (оңтүстік Бугтың оң саласы)орналасқан. Журавлевка темір жол стансасынан 13 км, облыс орталығынан 82 км жерде орналасқан. Винница, Житомир, Уман, Одесса қалаларына автобус қатынасы бар.^[3]

Ең жақын қалалар және оларға дейінгі қашықтық

Тульчин - шағын қала. Ол өз елінде халық саны бойынша 180-ші орында (Украина), облыста 10-шы орында (Винница облысы). Әлемдегі барлық қалалар арасындағы орны: шамамен 20263 орын.

Ең жақын қалалар және оларға дейінгі қашықтық: Ладыжин (27 км), Немиров (33 км), Гайсин (41 км), Ильинцы (54 км), Шаргород (57 км), Бершадь (59 км), Гнивань (60 км), Липовец (63 км), Ямполь (64 км), Кодыма (66 км), Жмеринка (67 км), Винница (68 км), Сороки (70 км, Молдавия), Каменка (72 км, Молдова), Монастырище (77 км), Калиновка (90 км), Погребище (94 км), Флорешты (95 км, Молдова), Шолданешты (95 км, Молдова), Гиндешты (97 км, Молдова).^[4]

Тарихы

Тульчин туралы алғашқы жазба деректер 1607 жылдан басталады. Львов магистратының 1648 жылғы 3 шілдедегі Поляк-Литва Одағының корольдік бекіністері құрылған кездегі құжатында ол Нестервар (венгр. Днестр қамалы) деген атпен айтылады. 1672 жылы Осман империясының қол астына өткенде, ол Нестервар-Турчин, «түрік Нестервары» деп атала бастады. Кейін қос атаудан жай ғана Турчин қалды, кейін ол қазіргі Тульчинге айналды.

XVII ғасырдың бірінші жартысында қала поляк магнаты Адам Калиновский мен еуропалық көпестер арқасында ірі сауда орталығына айналды.
1649 жылғы Зборив келісімі бойынша Тульчин Гетман Хмельницкийдің қол астында қалып, Братслав полкінің қаласы болды.
1654 жылы Тулчинді поляктар қайтадан иемденіп, осында қантөгіс туғызды. 1667-1672 жылдары елді мекен Поляк-Литва Одағының, 1672-1699 жылдары Осман империясының билігінде болды.
1793 жылдан бастап Тульчин Ресей империясының құрамында болды. 1804 жылдан Подольск губерниясындағы губерниялық қала.
1818 жылы 2-ші армияның штабы Тулчин қаласында орналасты, оның офицерлері Наполеонға қарсы Отан соғысына қатысты.
1917-1920 жылдары Тульчин оқиғаларға толы болды: қала большевиктер, директория, Деникин және австро-герман әскерлерінің бақылауында болды. Төңіректе қарақшылар жасақтары белсенділік танытты. Кеңес өкіметі 1920 жылы 19 маусымда түпкілікті орнады. 1923 жылы 1 мамырда большевиктердің қолбасшысы Г.И.Котовский қаланың Орталық алаңында гарнизондық шеруді қабылдады.
Фашистік әскерлер 1941 жылы 23 шілдеде Тульчин аймағын басып алды. Оның аумағы «Преднестрдің» құрамындағы румын әкімшілігіне бағынды. 1944 жылы 15 наурызда генерал-майор И.М.Конев басқарған 3-ші десанттық дивизияның 27-ші армиясының әскерлері Тульчин қаласын фашистік басқыншылардан азат етті.
Соғыс аяқталғаннан кейін қала бейбіт өмірге қайта орала бастады: бұзылған және қираған тұрғын және қоғамдық ғимараттар қалпына келтірілді, өнеркәсіптік кәсіпорындар іске қосылды, мектептер мен ауруханалар қайтадан жұмыс істей бастады. Одан кейінгі жылдары жаңа тұрғын үйлер салынды, өнеркәсіп орындары, дүкендер, мектептер, жаңа аурухана ғимараттары, мәдени-тұрмыстық мекемелер, т.б.

Қайта құрудан кейінгі жылдарда, экономикалық қиындықтарға қарамастан, қала тұрғындары өткен жылдардағы жинақталған әлеуетті негізінен сақтай алды. Шағын және орта бизнес белсенді дамып келеді.^[5]

Өндіріс орындары

Қаланың өнеркәсібі келесі салалармен ұсынылған: тамақ өнеркәсібі («Тулчин май-ірімшік зауыты» АҚ), «Тульчинмясо» ЖШС, «Тульчин нан комбинаты» ААҚ, «Диана» ЖШС (азық-түлік өнімдері комбинаты), «Тульчин консерві зауыты» ЖШС, «Тульчин тігін фабрикасы» АҚ, «Двин» ЖШС (аяқ киім фабрикасы).

Сондай-ақ қалада бірнеше құрылыс компаниялары мен ұйымдары жұмыс істейді, оның ішінде «Тульчинагромаш» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі, «Тульчин орман аңшылық шаруашылығы» және т.б.^[6]

Көрікті жерлері

Өмірінің елеулі бөлігін осында өткізген атақты украин композиторы Николай Леонтовичтің қызметі Тульчинмен байланысты. Қалада композитордың ескерткіші мен мұражай-үйі бар. Тулчиндегі басқа да қызықты орындардың қатарында Потоцкийдің кіші сарайы (қазіргі ветеринарлық техникум), 18-19 ғасырлардағы бірнеше шіркеулер мен католиктік шіркеулер, сол кезеңдегі ескі үйлер және Декабристтер үйі (қазіргі тарихи-өлкетану мұражайы) ерекше көзге түседі.
Ескі еврей зираты және ескі қаланың астындағы әлі де аз зерттелген жерасты өткелдері қызықтырады.^[7]