Тыныс алу жиілігі

Тыныс алу жиілігін анықтау үшін қолды зерттеушінің асқазанасты тұсына қойып, әрбір демді ішінен алған сәтте сол аймақтың көтерілуіне көңіл аудару керек немесе пульсті анықтататындай зерттеушінің қолынан ұстап, сол сәтте көзбен кеуде торшасының тыныстық қозғалыстарын қадағалап отыру керек. Осылайша тыныс алу қозғалыстарын минутына санайды. Міндетті түрде науқастың, оның тынысын санап отырғанын байқау керек, себебі ол жиілікті еріксіз өзгертуі мумкін. Қалыпты жағдайда ересек адам тыныштықта 1 минутта 16-20 тыныс қозғалысын жасайды.Тыныс жиілеген ( тохипноэ) немесе сирек (брадипноэ) болуы мүмкін. Тыныстың жиілеуі дені сау адамда жүйке қозуы кезінде , сонымен қатар физикалық қозғалыс кезінде және одан кейін байқалады. Әдетте ол қысқа мерзімді және оның себебін тоқтаттқаннан кейін бірден басылады.
Тыныстың патологиялық жиілеуі келесі жағдайларда байқалады:
1. Дене қызуы көтерілгенде. Бұл жағдайда тыныстың жиілеуі қызған қанмен тыныс орталығының тітіркенуімен байланысты.
2. Өкпенің әртүрлі ауруларында. Тахипноэның бұл кездегі себебі қанда көмірқышқылдың ( гиперкопния ) жиналуына әкелетін, сонымен қатар тыныс алу орталығының тітіркендіргіші болып табылатын өкпедегі газалмасу бұзылыстары болып табылады. Ол шектен тыс тітіркеніп тахипноэға әкеліп соқтырады.
3. Плевралық қуыста сұйықтықтың немесе ауаның жиналуымен жүретін жағдайлар, ол өкпенің сығылуына әкеледі, тыныс беткейінің азаюына, гиперкопнияға және тыныс алу орталығының шектен тыс тітіркенуіне әкеледі.
4. Кеуде торшасында қалыпты тыныс алу тереңдігі кезінде де, демді алуыдың қалыпты тереңдігін қиындатумен жүретін қатты ауырсынуға әкелетін аурулар ( миозит, құрғақ плеврит, невралгия және т.б.). Мұндай жағдайларда гиперкопния және тыныс орталығының шектен тыс тітіркенуін тудыратын демді ішке алатын және сыртқа шығаратын ауа көлемі азаяды.
5. Жүрек –қантамыр жүйесінің кейбір аурулары.
6. Ауыр анемиялар. Эритроциттер саны –оттегіні тасымалдаушылар –бұл кезде азаяды. Бұл гипоксемияға және гиперкопнияға әкеледі, тыныс орталығына әсер етеді және тахипноэ.

Жиі тахипноэ

Жиі тахипноэ бірнеше себептердің қосарлануынан негізделген. Мысалыға, өкпенің крупозды қабынуы кезінде тыныстың жиілеу себептері өкпе тінінің зақымдалуы болып табылады, тыныс алғанда ауырсыну плевриттің қосарлануынан, қызған қанның тыныс орталығына әсер етуі.
1. Бас миының және оның қабықшаларының кейбір ауыр аурулары ( миға қан құйылу, ми ісігі, менингит).
2. Бүйректің ауыр зақымдалуынан туындайтын уремия (қанды зәр). Бұл кезде қанда жиналған токсикалық өнімдердің тыныс орталығына тежегіш әсері орын алады.
3. Бауырдың залалсыздандыру функциясының бұзылысына әкелетін ауыр аурулары, салдары тыныс орталығының тежелуіне әкелетін токсикалық өнімдердің қанда жиналып қалуы.
4. Ауыр инфекциялық аурулар. Мұндай жағдайларда тыныс орталығының тежелуі айналымдағы қандағы токсиндерден болады.
5. Өзімен бірге тыныс орталығын тежейтін кейбір уланулар (мысалы, морфиймен улану).
6. Нәтижесінде демді алу ұзақтығы ұзаратын, өкпеге ауа кіруін қиындататын ірі тыныс жолдарының тарылуынан болатын айтарлықтай кедергілері (бадамша бездердің қатты ұлғаюы, кеңірдектің ісіктермен басылуы және т.б.) Тыныс алу тереңдігі. Тыныс алу жиілігінің өзгерісі әдетте оның тереңдігінің өзгерістерімен қосарланады. Тыныстың жиіленуі жиі беткейлік болады. Баяу тыныс керісінше терең. Бірақ бұл ережеден де басқалар кездеседі.

Қалыптымен салыстырғанда ерекше тереңдік гипергликемиялық, уремиялық және бауырлық комалар кезінде байқалатын «Куссмауль тынысы» жиналып қалған қышқыл өнімдерімен ( ацидоз) қатты тітіркенуімен байланысты. Бұл кезде тыныс шулы, арақашықтан естіледі.