Түбірлес сөздер
Түбірлес сөздер[1] – бір түбір арқылы жасалған туынды сөздер. Макросемалы бір буынды түбірден түрлі сөзжасамдық тәсіл негізінде алуан түрлі семаларға жіктеліп, бір семантик. өріске жататын ортақ мағыналы туынды сөздер түбірлес сөздер аталады.
Түбірлес сөздерді құраушы түбір сөздің семемасы барлық туынды сөздер мағынасында сақталады, бұл түбірлес сөздердің бір семантик. өрісте жатуының басты шарты саналады. Сондықтан олар тек тұлғалық жағынан ғана емес, ішкі семантик. құрылымы жағынан да жақын болып келеді. Түбірлес сөздер қатарына барлық сөзжасамдық тәсілдер арқылы жасалған атаулар толықтай ене алады. Түбірлес сөздердің сандық жағынан өсуі, дамуы түбір мағынасының сапалық тереңдігімен байланысты. Мысалы, асау сөзі арқылы төмендегідей туынды сөздер жасалады: асаулық, асаудай, бас асау, асаудайын, асаукөк, асаулау, асаулан, асауша, асауырақ, т.б. Фразалық тіркестер атау ретінде танылатындықтан, сөздердің барлығы жеке семаға ие, өзіндік номинативтік белгілері қалыптасқан туынды сөз болады. Түбірлес сөздер қатарын мағыналық даму арқылы жасалған сөздер де толықтыра алады. Мысалы, айтыс-айтыс, сабақ-сабақ, жазу-жазу-жазу, оқтау-оқтау, ақ-ақ-ақ, ат-ат-ат, т.б. омонимдес тұлғалар да түбірлес сөздер ретінде қарастырылады. Тұлғалық жағынан бірдей атаулар арасында мағыналық ортақтық, тектестік, жақындық болған жағдайда ғана олар түбірлес сөздер ретінде танылады. Оларды айқындаудың басты шарты – мағына. Түбірлес сөздердің мағыналық құрылымында генет.-семантик. кілт (код) сақталады, бұл негізде сөздер арасындағы ортақ генет. тектестікті табуға болады. Түбірлес сөздерді сөзжасамдық тұрғыдан талдаудың төмендегідей негізгі шарттары бар: 1) Түбірлес сөздер өзегінде бір ғана түбір не негіз болады; 2) өзек сема арқылы қалыптасқан туынды мағынада ортақ сема сақталады; 3) жаңа номинативті мағынада сөзжасамдық мағына болады; 4) Түбірлес сөздер бір семантик. өрісте жатады.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Аханов К., Грамматика теориясының негіздері, А., 1996
- Оралбаев Н., Қазақ тілінің сөзжасамы, А., 2002
- Салқынбай А., Қазақ тілі сөзжасамы, А., 2003
- ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
 | Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл мақалада еш сурет жоқ.
Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |