Түркістан сілеусіні

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Түркістан сілеусіні
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Жануарлар
Жамағаты: Хордалылар
Табы: Сүтқоректілер
Ықшам табы: Ұрықжолдастылар
Сабы: Жыртқыштар
Тұқымдасы: Felidae
Тегі: Lynx
Түрі: L. lynx
Кіші түрі: L. l. isabellinus
Үш-есімді атауы
Lynx lynx isabellinus
(Bures, 1941)

Түркістан сілеусіні (лат. Lynx lynx isabellinus) – мысықтәрізділер тұқымдасының сілеусін туысына жататын жыртқыш сүтқоректі.

Статус[өңдеу | қайнарын өңдеу]

III-ші санат. Сілеусіннің саны азайған түршесі. Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Түрікменстан Қызыл кітаптарына енгізілген. Сілeусін түр есебінде халықаралық табиғат қорғау Одағының қызыл тізіміне кірген (NT – санаты).

Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қазақстан фаунасында сілеусіннің үш түршесінің бірі, ал ТМД елдері фаунасында 8 түршенің бірі.

Таралуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Түркістан сілеусініні Орталық Азия тауларында таралған. Қазақстанда Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы, Тарбағатай, Свуырда таралған. Қаратауда (Сырдариялық) сілеусін XX ғасырдың 40-шы жылдары жойылып кеткен.

Мекендейтін жерлері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қылқан жапырақты және жапырақты ормандар, бұталар; негізінен, орман мен субальпі белдеулері арасы. Десе де, аңдар алып белдеулер мен тау етектерінде де кездеседі.

Саны[өңдеу | қайнарын өңдеу]

ХІХ ғасырда бұрынғы Жетісу облысында кейбір жылдары 200-дей сілеусін аулаған. XX ғасыр басында сілеусін саны азайып кетті және 40-50-ші жылдары жыл сайын тек 20-30-дай аң терісі дайындау мекемелеріне түсті. Қазірде Іле Алатау анда 60-70-тей сілеусін бар, оның 10-12-сі Алматы қорығында, ал жалпы Солтүстік Тянь-Шаньда оның қоры 100-130-дай. Жоңғар Алатауында 90-шы жылдардың басында 250-300-дей аң тіршілік етті. Батыс Тянь-Шаньда сілеусін аз, Ақсу-Жабағылы қорығында 4-5 сілеусін өмір сүреді.

Негізгі шектеуші факторлар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Браконьерлік, азықтың жетіспеуі.

Биологиялық ерекшеліктері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Бір жерде тұрақты тіршілік етеді, бірақ қар қалың түсіп, азық қоры жетіспегенде маусымдық қоныс аударады. Тіршілігі Қараңғы түсе түнде өтеді. Күйлеуі – ақпан-наурыз айларында. 67-74 күндей буаз болады, 2-3 өсім береді. Жыныстық жағынан өмірінің екінші жылының аяғында жетіледі. Негізгі қоректері – қояндар, ұсақ кеміргіштер, суырлар, еліктер, жабайы шошқалар мен таутекелердің талалары, сирек құстар мен үй жануарлары. Негізгі жаулары мен бәсекелестері – қасқыр мен барыс. Қолда өсіру хайуанаттар парктерінде сақталады және көбейеді.

Қабылданған қорғау шаралары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

CИТЕС-тің 2-ші қосымшасына енгізілген. Ақсу-Жабағылы, Алматы қорықтарында, Іле-Алатауы, Көлсай көлдері, Сайрам-Өгем ұлттық парктерінде және бірқатар қорықшаларда қорғалады.

Қорғауды керек ететін шаралар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Браконьерлермен жүресу, қорғауды жақсарту, Жоңғар Алатауында қорық ұйымдастыру.

Зерттеу үшін ұсыныстар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Сілеусіннің Тарбағатай, Сауыр және басқа да таулардағы қазіргі жағдайын зерттеу қажет.[1]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. 1. Гептнер, Слудский, 1972; 2. Слудский, 1973; 3. Федосенко, 1982; 4. Шостак, 1927; 5. Жиряков, Байдавлетов, 2003; 6. Анненков, 1992; 7. Грачев, 1981; 8. Колбинцев, 2001; 9. Матюшкин, 1984.