Тұлынбек ханым
| Тұлынбек ханым | |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 1370 — 1371 | |||
| Ізашары | Абдулла хан | ||
| Ізбасары | Мұхаммед Бұлақ хан | ||
| Өмірбаяны | |||
| Азаматтығы | Алтын Орда | ||
| Діні | Ислам | ||
| Қайтыс болуы | 1386 | ||
| Династия | Жошы әулеті (Бату әулеті) | ||
| Әкесі | Бердібек хан | ||
| Жұбайы | Мамай Тоқтамыс хан | ||
өңдеу  |
|||
Тұлынбек ханым (تولون بیک خانم; өл. 1386) — Ұлы Дүрбелең дәуірінде Алтын Орданың ханы болған. Бұл саяси құрылым үшін ерекше жағдай, ол елді жеке өзі басқарған және оның есімі 1370–1371 жылдары Сарай мен Мокши қалаларында соғылған теңгелерге жазылған. Ол мемлекетті басқарған жалғыз әйел билеуші болған.[1]
Өмірбаяны
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тұлынбек ханымның нақты шыққан тегі белгісіз, бірақ көптеген зерттеушілер оны Бердібектің қызы деп санайды. [2] Ол әйгілі қолбасшы әрі саяси ойыншы Мамайға күйеуге шыққан. Егер бұл болжам рас болса, Тұлынбек — Алтын Ордада Бату ханның тікелей ұрпағы болған соңғы билеуші.
Ол Мамайдың қолдауымен таққа отырды. Ол жай ғана уақытша билеуші болғанға ұқсайды. Бұл 1361–1370 жылдары билік еткен Абдулла ханның өлімінен кейін, және келесі хан Мұхаммед Бұлақ (1371–1379) келгенге дейінгі өтпелі кезең болатын. Оның есімі кейбір теңгелерде хан (яғни, ер адам билеушісі) ретінде, ал басқаларында ханым (әйел билеуші) ретінде жазылған. Ол Жошы Ұлысының тарихындағы жалғыз әйел билеуші болды.[3] [4]
1371 жылдың соңына қарай немесе 1372 жылдың басында Мамай оны биліктен алып, оның орнына Мұхаммед-Бұлақты отырғызды. 1380 жылы Мамай Куликов шайқасында орыстардан жеңіліп, кейін Тоқтамыс ханнан да жеңіліс тауып, Қырымға қашты. Ол жерде Мамай жергілікті генуалықтар мен губернаторы тарапынан қуылып, 1380 немесе 1381 жылдары өлтірілді. Мамайдың гаремі, оның ішінде Тұлынбек те, Тоқтамыстың қолына түсті, кейін ол Тұлынбекке үйленді. Тоқтамыс Мамайдың денесін құрметпен жерлеп, оның отбасына қамқорлық көрсетті.
Алайда 1386 жылы Тұлынбек Тоқтамысқа қарсы бір қастандыққа қатысы бар деп айыпталып, өлім жазасына кесілді. Ресейлік "Рогож шежіресінде" бұл оқиға былай сипатталған: "Осы жылы патша Тоқтамыш өзінің патшайымы Товлунбекті өзі өлтірді." Бұл кезеңде белгісіз себеппен Бердібектің (Тұлынбектің әкесі) атымен теңгелердің қайта соғылуы да осы оқиғалармен байланысты болуы мүмкін.
Генеологиясы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Шыңғыс хан
- Жошы хан
- Бату хан
- Тоқоқан
- Меңгу Темір хан
- Тоғрылша
- Өзбек хан
- Әз Жәнібек хан
- Бердібек хан
- Тұлынбек ханым
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Varvarovskij 1994: 139; idem. 2008: 89; Mirgaleev 2003: 37; Počekaev 2010a: 122; idem. 2010b: 35. The daughter of Berdi Beg married to Mamai is mentioned simply under the title Ḫānum by Ibn Khaldun: Tizengauzen 2005: 277.
- ↑ Howorth 1880: 207 hypothesized that she might have been the widow of Khan ʿAzīz.
- ↑ Commonly, but perhaps erroneously, Muḥammad-Sulṭān is often conflated with Mamai's last protégé, Tūlāk/Būlāq, and referred to as Muḥammad-Būlāq, e.g., Howorth 1880: 208; Bosworth 1996: 252.
- ↑ Е.П. Казакова Женщина на ханском троне.