Тұрхан сұлтан
| Тұрхан Қадиша сұлтан түр. Turhan Hatice Sultan | |||
| |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 18 тамыз 1648 - 5 шілде 1683 | |||
| Монарх | IV Мехмет | ||
| Ізашары | Көсем сұлтан | ||
| Ізбасары | Салиха Дилашуб сұлтан | ||
| |||
| 3 қыркүйек 1651 - 1656 | |||
| Ізашары | Көсем сұлтан | ||
| Өмірбаяны | |||
| Діні | христиандық, кейін ислам | ||
| Дүниеге келуі | 1627/1628 Рутения | ||
| Қайтыс болуы | 5 шілде 1683 Эдирне, Осман империясы | ||
| Жерленді | Жаңа Мешіт, Ыстанбұл | ||
| Жұбайы | Ибраһим | ||
| Балалары | ұлдары: IV Мехмет Ахмет шаһзада қыздары: Гауһархан сұлтан Әтике сұлтан | ||
өңдеу  |
|||
.svg)
Тұрхан Қадиша сұлтан (түр. Turhan Hatice Sultan; 1627/1628 — 5 шілде 1683) — Ибраһимнің әйелі (хасеки сұлтан), IV Мехметтің анасы (уәлиде сұлтан), ұлының биліктегі алғашқы жылдарында Осман империясының регенті; "қатындар сұлтанаты" дәуірінің соңғы өкілі.
Өмірбаяны
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тұрхан Қадиша сұлтан 1627 немесе 1628 жылдары дүниеге келген, туған есімі - Надя, шығу тегі - орыс. Басқа деректер бойынша ол қазіргі Украина территориясында дүниеге келген. Татарлардың шабуылы кезінде тұтқынға алынып, құлдыққа сатылды. Шамамен 12-14 жасында Тұрхан Қырым ханының Ибраһимнің анасы Көсем сұлтанға сыйы ретінде Топқапы сарайына жеткізілді. Энтони Алдерсонның сөзі бойынша, Тұрхан сұлтанның 1689 жылдың қаңтарында қайтыс болған ағасы - Юсуф аға болған, алайда, оның Ыстанбұлға қалай келгені белгісіз.
Көсем қызды гаремде жақсы болашақ күтіп тұр деп санап, оны тәрбиелеу үшін кіші қызы Әтике сұлтанның сарайына жібереді. Ол Әтике сарайында жақсы білім алып, Топқапыға қайтады. Өзінің сұлулығы мен ақылымен ерекшеленген Тұрхан Ибраһимнің жүрегін тез жаулап алып, хасеки титулын алады. 1642 жылдың 2 қаңтарында Тұрхан Қадиша өзінің үлкен ұлын, болашақ сұлтан IV Мехметті туды. Тұрхан мен Ибраһимнің тағы екі қызы - Гауһархан сұлтан мен Әтике сұлтан болды. Екінші ұлы Ахметтің сәби кезінде қайтыс болғанынан кейін, ол сұлтанға ықпалын жоғалтты.
Ибраһимнің психикалық жағдайымен бірге мемлекеттің жағдайы нашарлайды. 1648 жылы сарайдағылар мен сұлтан анасы оны дереу тақтан құлату керек деген шешімге келеді. Тұрханның 6 жасар ұлы Мехмет сұлтан атанады. Баланың әжесі Көсем сұлтан билікті өз қолына алады.
1651 жылы Тұрхан сұлтан янычарлардың Көсемнің келісімі бойынша IV Мехметті улап, таққа оның басқа немересі II Сүлейменді отырғызғысы келгенін білді. Бұл ақпаратты Тұрханға уәлиде сұлтан қызметшілерінің бірі - Мелеки қатын жеткізді. 2 қыркүйекте Көсем сұлтан Тұрхан сұлтан жақтастарымен өлтірілді.
Тұрхан өзінің бас бәсекелесінің өлімінен кейін биліктен барлық бас уәзірлерді аластатты. Абаза Сиявуш паша бас уәзір, Абусаид эфенди шейх әл-ислам атанды. Тұрхан мемлекетті баласымен бірге басқарды: осының арқасында жас сұлтан қажет тәжірибені жинай алды.
Сол кездері жүргізілген соғыстар үлкен қаражат талап етті. Уәзірлер бірінен кейін бірі ауысып отырды, Тұрхан билігін жоғалта бастады. Янычарлар бастаған бүлік кезінде Көсем сұлтанды сатқан Мелеки қатын өлтірілді.
Мемлекет ісін бас уәзір реттегесін, Тұрхан құрылыс және қайырымдылықпен айналысты.
Өнерде
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
«Махпейкер» фильмі (2010 жылы, Тұрхан сұлтан рөлінде — Башак Парлак)- «Ғаламат ғасыр: Көсем дәуірі» телехикаясы (2015 жылы, Тұрхан сұлтан рөлінде — Ханде Догандемир)
