Тұяқ аурулары

Тұяқ аурулары, ауыл шаруашылығы малдары мен жануарларда, құстарда созылмалы түрде өтетін індет. Оларға бақай құрт немесе тұяқ шірімесі, жегі (некробактериоз) жатады.

Тұяқ ауруларының пайда болуы

Бақай құрт немесе тұяқ шірімесі ауруының қоздырғышы – бактриадес нодозус (фузиформис нодозус) микробы. Ылғалды жайылымдар мен топырақта 40 күннен 2 айға дейін сақталады. Ауру туындауының негізгі себептері ылғал, сызды қоралар, жайылымдар. Азық-түлік құрамында Са, Р, витаминдер жетіспеуінен және көктемде, жаңбырлы күзде немесе жазда малды ойпаңды жайылымға жайғанда, батпақты суаттан суарғанда, ыстық, лас қораға қамағанда тез тарайды. Ылғалдың әсерінен жұмсарған теріге қоздырғыш оңай еніп, кесел 3 – 5 күннен кейін біліне бастайды.

Тұяқ ауруларының пайда болуы

Ауруға шалдыққан қой ақсап, аяғын әзер басады, қатты зақымданса аяғын көтеріп тұрады. Қатты ауырсынғанда жатып қалып, жарақаттанған жерінен ірің шығады. Тұяқтың сірі қабығы түсіп, сіңірлері мен сүйектерінің терісі жалаңаштанады. Ауру асқынғанда тұяқ пішіні өзгеріп, мал тұяғы шіріп, қопарылып түседі. Тұяқ қабырғалары мен тұяқ табаны қатпарланып, қой жүруден қалады, шығын болуы да мүмкін.

Емдеу жолдары

Ауруды анықтау сыртқы белгілері мен эпизоотолог. деректерге байланысты. Тұяқ шірімесі жегі және аусыл індеттеріне ұқсайды. Жегі ауруында көбінесе іріңді немесе зілді жаралар болса, аусылда қойлар жаппай ауырады. Бақай арасына түскен аусылдың көпіршікті жаралары тез жазылады, іріңдемейді. Емі: Хирургиялық жолмен тұяқты жонып, ірің кеулеген жерлерін түгел ашып, мұқият тазартады. Антибиотиктердің 5 – 10%-дық, т.б. ерітінділерін 2 апта бойы егеді. Көп мал ауырса, оңда жоғарыдағы зарарсыздандырғыш ерітінділер құйылған науаша үстінен малды айдап өтеді. Мұны 2 – 3 рет қайталау қажет және ерітіндіге батырып болған соң бетондалған алаңда 1 – 2 сағат ұстап, содан соң таза төсеніш төселген қашаға немесе сауықтырылған өріске жіберіледі. Левомицетин, фармазин, тиалин негізіндегі дәрілер тиімді. АСД-3 дәрісімен тең етіп қосылған скипидар және балық майын жағады. Алдын алу үшін малдың күтімін жақсартып, құнарлы жемшөппен азықтандырады. Сойылған малдың еті жарамсыз деп өртеледі, терісі жеке кептіріліп, екі жетіден кейін пайдалануға рұқсат етіледі. Ауру мал тұрған қораны мұқият тазартып, 10%-дық формалин ерітіндісімен және сөнген әкпен зарарсыздандырады.

Тұяқ ауруларының зардабы

Жегі барлық мал түлігінің, жабайы жануарлар мен құстың да созылмалы түрде өтетін індеті. Малдың 30 – 75%-ы ауырып, олардың 10 – 14%-ы сойылады не өледі. Ауру қоздырғышы – бактериум некрофорум. Ол қимылсыз, спора түзбейтін, капсуласыз анаэроб, жіп не шар тәріздес, қысқа не ұзынша келген таяқша. Сыртқы ортада 50 күнге дейін өз тіршілігін сақтайды. Ауруға шалдыққан мал нәжісімен, сілекейімен, т.б. жайылымды, суаттарды, қораларды, жемшөп пен төсеніштерді ластайды. Малдың азығы құнарсыз, күтімі нашар болса және ылғалды, батпақты жайылымдарда, жауын-шашынды аймақтарда ауру тез жұғады. Жегі қоздырғышы мал денесіне терінің немесе кілегей қабығының жарақаттанған жерінен өтеді. Жарақаттанған тін өзінен-өзі өлі еттеніп, жидіп түсіп қалады да орны тыртық болып бітеді. Ауру сақа малда созылмалы түрде, қозыларда жіті түрімен өтеді. Бастапқы кезде мал аяғын сылтып басады, тіпті ақсайды. Қолмен басып қарағанда тұяқтың көбесінен сұрғылт түсті, жағымсыз иісті ірің шығады. Жылқы ауырғанда аяғының терісі мен тері астындағы торшасы зақымданып, оңайлықпен жазылмайтын іріңді де уытты жараға айналады. Сиырда көбіне тұяқтың мүйізгек қабатына түседі. Ауру клиник. белгілеріне қарай, эпизоотолог. және бактериолог. зерттеулер арқылы анықталады. Емі: бақайдың өлі еттенген жері сау тіннің беткі қабатымен қоса қырып алынып тасталады. Тазартылған жерге 5%-дық марганец қышқыл калийдің ерітіндісін жағады. 20% балық майын қосып жасаған дибиомицин эмульсиясын жағып, некробактерин дәрісін терінің астына егеді. Мал жаппай ауырғанда оларды тотияйын мен формалиннің 10%-дық немесе 5%-дық параформ ваннасына тоғытып, дәрі әбден сіңгенше 1 – 2 сағат құрғақ жерде ұстайды. Аурудың алдын алу үшін малды дұрыс азықтандырып, бағып-күту және қой өсіретін шаруашылықтарда малдәрігерлік-сан. ережелерді сақтау қажет. Қи биожылулық әдіспен зарарсыздандырылады. Ауру шыққан отар жайылған өріске 15 күннен соң ғана сау малды жаюға болады. Кеселдің алдын алу үшін әр 6 ай сайын белсенділігі жойылған КазНИВИ не ВИЭВ вакцинасын егеді.