Тәжікстан президенті
| Тәжікстан Республикасының Президенті тәж. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон | |
 Президенттік штандарты | |
| Басқару түрі | |
|---|---|
| Ресми резиденциясы |
Ұлт Сарайы, Душанбе |
| Өкілеттігінің мерзімі |
7 жыл, қатарынан екі мерзімнен көп емес (Эмомали Рахмоннан басқасы) |
| Айлығы |
жыл сайын 13,200 АҚШ доллары[1] |
| Лауазым пайда болды |
30 қараша 1990 |
| Лауазымдағы алғашқы қызметші | |
| Қаратпа сөзі |
«Жоғары мәртебелі» |
| Сайты | |
.jpg)
Тәжікстан Президенті (тәж. Президенти Тоҷикистон) немесе Тәжікстан Республикасының Президенті (тәж. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон) — Тәжікстан Республикасының мемлекет басшысы және де факто үкіметінің басшысы. Атқарушы билік басында болуымен қоса президент Тәжікстан Қарулы Күштерінің Жоғарғы Бас Қолбасшысы болып келеді.
1994 жыл 16 қарашадан бері президент — Тәжікстан Халық Демократиялық партиясының басшысы Эмомали Рахмон.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тәжікстанның тұңғыш президенті Қаһһор Маһкамов еді. Ол Тәжік Кеңестік Социалистік Республикасының Президенті сайланып, Тәжікстанның тәуелсіздік алған күнінде президенті болды. Халықтан қолдау көре алмаған Қаһһор Маһкамов 1991 жылы тамыз айында жұмысынан кетуге мәжбүр болады. Елдің бөлінгендігінен 1991 мен 1992 жылдар арасында президенттер бір-бірін ауыстырып жатты, елде билікке талас жүрді. Наразылық пен келіспеушілік кейінірек Тәжік Азаматтық соғысына алып келді. 1994 жылдан бері президент Эмомали Шәріпұлы Рахмон болып келеді. Соңғы президенттік сайлау 2020 жылы өтті, алайда әлем бақылаушылары Тәжікстанда өткізілетін сайлауларды демократиялық емес және жалған деп санайды.
Атқаратын рөлі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тәжікстан президенті — елдің елбасы және де факто үкімет басшысы, ол елдің ең ықпалды лауазымның иегері болып келеді. Президент халық сайлауымен сайланады, бастапқыда ол тек екіден көп емес жеті-жылдық мерзім жұмыс істей алатын. Алайда кейінірек бұл заң өзгертілді. Тәжікстан президенті соған қоса Тәжікстан Қарулы Күштерінің Жоғарғы Бас Қолбасшысы болып келеді.
Атқарушы билігімен қоса, президентке шекара қауіпсіздігі жайлы кеңес беретін Қауіпсіздік Комитеті де бар. Оған қоса мемлекеттік мәселелер жайлы 5 кеңесшісі бар:
- Экономикалық мәселелер жайлы мемлекеттік кеңесші
- Халықаралық қатынас жөніндегі мемлекеттік кеңесші
- Ғылым және әлеуметтік мәселелер жөніндегі мемлекеттік кеңесші
- Ақпарат, мәдениет және мемлекет істері жөніндегі мемлекеттік кеңесші
- Қорғаныс және құқық қорғау жайлы мемлекеттік кеңесші.
Резиденциясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2008 жылдан бері Душанбедегі Ұлт Сарайы (Коһи Миллат және Ақ Үй деп те аталады) Президенттің ресми резиденциясы болып келеді. Жиі ел сыртынан келген қонақтар осы сарайға келеді; арнайы мерекелер мен мерейтойлар сарайдың басты холлында өткізіледі. Оның құрылысы тәжіктердің тарихи патшасы Исмаил Ибн Ахмед Саманиге арналып басталған. 2008 жылы тамыз айында сарай ресми түрде ашылып, дәл бірінші күні ғимаратта Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының жиналысы өткізілді. Сарай 500 сомони банкнотасында бейнеленген.
2008 жылға дейін президенттік сарай басқа жерде, 1957 жылы құрастырылған ғимаратта орналасқан еді. Ол бұрын Тәжікстан Коммунистік партиясының Орталық Комитетінің басты штабы еді, және кеңес заманында Рауль Кастро, Хо Ши Мин, Никита Хрущёв, Леонид Брежнев және Борис Ельцин сияқты қонақтарды қарсы алды.[2] 1992 жылдан бастап ол президенттік резиденция болды, бірақ 2008 жылы бұл статусынан айырылды. 2017 жылы ол Душанбе әкімінің уақытша кеңсесі болды. 2020 жылы ақпанда ғимараттың бұзылуы жарияланды.[3]
Президенттер тізімі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| № | Суреті | Аты-жөні (Өмір сүрген жылдары) |
Президенттігі | Ұзақтығы | Партиясы | Сайлауы | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Президент | ||||||||
| 1 | 
|
Қаһһор Маһкамұлы Маһкамов (1932 – 2016) |
30 қараша 1990 | 31 тамыз 1991 | 1 жыл | Коммунистік | — | |
| — | .svg)
|
Қадриддин Аслонұлы Аслонов (1947 – 1992) |
31 тамыз 1991 | 23 қыркүйек 1991 | 23 күн | Коммунистік | — | |
| 2 | 
|
Рахмон Нәбиұлы Нәбиев (1930 – 1993) |
23 қыркүйек 1991 | 6 қазан 1991 | 13 күн | Коммунистік | — | |
| — |
|
Акбаршо Искандарұлы Искандаров (1951 туған) |
6 қазан 1991 | 2 желтоқсан 1991 | 57 күн | Коммунистік | — | |
| (2) |
|
Рахмон Нәбиұлы Нәбиев (1930 – 1993) |
2 желтоқсан 1991 | 7 қыркүйек 1992 | 1 жыл | Коммунистік | 1991 | |
| — |
|
Акбаршо Искандарұлы Искандаров (1951 туған) |
20 қараша 1992 | 20 қараша 1992 | 74 күн | Коммунистік | — | |
| Жоғарғы Кеңес төрағасы[lower-alpha 1] | ||||||||
| — | 
|
Эмомали Шәріпұлы Рахмон (1952 туған) |
20 қараша 1992 | 16 қараша 1994 | 1 жыл, 11 ай, 27 күн | Партиясыз | — | |
| Президент | ||||||||
| 3 | .jpg)
|
Эмомали Шәріпұлы Рахмон (1952 туған) |
16 қараша 1994 | қазіргі | 27 жыл, 240+ күн | ТХДП | 1994 1999 2006 2013 2020 | |
Қосымша ақпарат[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ 20 қараша 1992 және 16 қараша 1994 жылдары аралығында елде президент лауазымы жоқ болды. Елде азаматтық соғыс басталғанда Тәжікстан президенті лауазымы жойылып, барлық жақтар арасындағы ымырашыл кандидат ретінде Жоғарғы Кеңестің (парламенттің) төрағасы лауазымы құрылды. Сол уақыт аралығында елдің де-юре басшысы Эмомали Рахмон болған.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ https://web.archive.org/web/20190603224150/https://news.tj/ru/node/187868 (орысша) "Президенттердің айлықтары: Тәжікстан жаңалықтары". news.tj. Оригиналдан (https://news.tj/ru/node/187868) мұрағатталған. 2019.
- ↑ Тәжікстанды өзгерту: Кеңестік өткен уақыт пен Тәжік болашақ (ағылшынша) Әлжазира.
- ↑ Тәжікстан: Президенттің бұрыңғы резиденциясы толықтай бұзылуға жақын (орысша) Asiaplustj.info.