Уалиханов Мақы

Уәлиханов Мақы (Әбділмақыжан) Шыңғысұлы (1845, Көкшетау округі, Сырымбет тауының етегіндегі Айғаным қонысы – 22.2.1916, сонда) – қазақтан шыққан тұңғыш кәсіби суретші. Уәлиханов жеті жасында сүзекпен ауырып есту және сөйлеу қабілетінен айрылған; он жасында әкесі Шыңғыс Санкт-Петербург қалсындағы императорлық тәрбие үйіне орналастырып, кемістігі бар балалар оқитын училищеге түсірді. Бұл оқу орны балаларды әр түрлі өнерге: сурет салу, сызу, каллиграфия, литография, гравюра жасауға, кітап шығаруға, ағаш жонуға (столярлық), темір жонуға (токарлық) үйретті. Училищеде Уәлиханов тоғыз жыл оқып (11.5.1855 – 14.9.1864), сурет салу, жазу-сызу мамандығын алды. Ағасы Шоқан Уәлиханов оған көп тәрбие берген; 1860 – 61 жылы Санкт-Петербург қаласында болғанда інісін үлкен өнер иелерімен таныстырды, суретшілік қабілетін ұштай түсуге көмектесті. Уәлиханов 1864 – 66 жылы Санкт-Петербург қаласындағы губерния басқармасында, елге оралған соң (1866 – 86) Батыс Сібір генерал-губернаторы кеңсесінде қызмет істеді. Ресми қызметтермен қатар, сурет салумен, әсіресе, қолөнерімен айналысқан. Ағаштан төсағаш, сандық, астау, саптаяқ, ожау, түрлі заттарға нақышты қап (футляр), тағы басқа бұйымдар жасаумен айналысты. Ағаш бұйымдардың бетін әшекейлеп, текеметтің, сырмақтың оюларын ойды, сәнді киім-кешектерді пішіп, кесте-өрнектерін салды, зергерлікпен де айналысты, күнбе-күнгі пайдаланылып жүрген заттардың әсем түрлерін жасап шығарды. Көптеген еңбектері халықар. және бүкілресейлік көрмелерде (мысалы; 1876 жылы Санкт-Петербургте өткен шығыс зерттеушілерінің конгресіндегі көрмеде Уәлиханов шығармаларына алтын медаль берілді) қойылды. Уәлиханов әкесіне, туған-туыстары, жолдас-жораларына арнап ескі қолжазба кітаптарды каллиграфиялық жазумен көшіріп, қайта жазды. Оның сызуымен, жобасымен салынған үйлер Саумалкөлде, Торанғұлда, Көкшетау мен Қызылжарда күні бүгінге дейін кездеседі. Уәлиханов ұлы Ыдырыс, қыздары Ажар, Қалима, әкесі Шыңғыстың портреттерін де салған.