Хмельницкий

Қала
Хмельницкий
укр. Хмельни́цький
Ту Логотипі
Әкімшілігі
Ел	УкраинаУкраина
Облыс	Хмельницкий облысы
Аудан	Хмельницкий ауданы
Тарихы мен географиясы
Координаттары	49°25′12″ с. е. 27°00′00″ ш. б.49.42000° с. е. 27.00000° ш. б. / 49.42000; 27.00000
Құрылған уақыты	1431
Алғашқы дерек	1431
Бұрынғы атаулары	1795 ж.дейін — Плоскировец, 1954 ж.дейін — Проскуров
Жер аумағы	93,05 км²
Орталығының биiктігі	295 м
Климаты	қоңыржай континенттік
Уақыт белдеуі	UTC+2:00
Тұрғындары
Тұрғыны	274 452 адам (2022)
Тығыздығы	3091 адам/км²
Агломерация	571,8
Ұлттық құрамы	украиндар — 88,35 %, орыстар — 7,93 %, поляктар — 1,96 % (санақ 2001 ж.)
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	0382, 0382(2)
Пошта индексі	29000
Хмельницкий
Хмельницкий шекарасы

Хмельницкий (укр. Хмельни́цький) — Украинаның батысындағы қала, Хмельницкий облысының және Хмельницкий ауданының әкімшілік орталығы, Подолиенің өнеркәсіптік, сауда және мәдени орталығы.

Географиялық орналасуы

Хмельницкий Плоска өзені мен Оңтүстік Бугтың қосылысында орналасқан. Шамамен 60 км² аумақты алып жатыр. Қала аумағын бес ауданға бөлуге болады: Орталық, Зареченск, Оңтүстік, Оңтүстік-Шығыс және Батыс (Гречаний). Киевтен 376 км (автомобиль жолымен) қашықтықта орналасқан.

Тарихы

Хмельницкий аумағында алғашқы қоныстардың қашан пайда болғаны әлі белгісіз. Археологтар ежелгі дәуірге жататын тұрмыстық бұйымдарды тапты. Тарихшылар қала туралы алғаш рет XV ғасырда, атап айтқанда 1493 жылы айтылған деп мәлімдейді. Бұрын қала Плоскировец деп аталды. Ол кезде шағын елді мекен болатын.
1493 жылы Хмельницкий поляк билігіне өтті. Осы кезде қалаға көптеген поляктар көшіп келді. Қала 1793 жылға дейін Польшаға тәуелді болды.
Осы уақыт ішінде Плоскировецте үлкен өзгерістер болды: қолөнер дамып, шеберханалар мен фабрикалар салынды, тұрақты жәрмеңкелер өткізіліп, басқа елді мекендермен сауда-саттық жолға қойылды. Бірақ мұндай өзгерістерден кейін де қалада тек екі мың тұрғын болды. Қалаға жиі шабуыл жасалды, сондықтан мұнда халық саны азайды. Князь Замойский қаланы басып алған кезде ғана Хмельницкий дами бастады және бүкіл аймақтың сауда және қолөнер орталығына айналды. Бұл қалаға барлығы сапалы кілемдер үшін жиналды, өйткені олардың арқасында қала әйгілі болды.

Польшадан азат ету кезінде Плоскировец әскери іс-қимылдардың орталығында болды. Қала өзінің қазіргі атауын азаттық соғысының командирі Б.Хмельницкийдің құрметіне алды. XVIII ғасырда көптеген оқиғалар мен өзгерістер болды. 1795 жылы Плоскировец Ресей империясына қосылды. Осы сәттен бастап қаланың екі атауы болды: Проскуров және Подолье. Бірақ 6 жылдан кейін қала бір атауды алды – Проскуров болып аталды.

Қала темір жолдың пайда болуымен қарқынды дами бастады. XX ғасырдың басында қалада қант зауыты, темекі зауыты, темір құю, кірпіш зауыты болды. Қала дамып, жаңа тұрғын үйлер, базарлар, дүкендер пайда болды. 1892 жылы мұнда қаладағы алғашқы театр ашылды. Білім беру дамыды: қыздар гимназиялары, бюджеттік және коммерциялық мектептер пайда болуда. 1911 жылы Хмельницкийге электр энергиясы жүргізілді. Осы кезден бастап Проскуров қаласының халқы тек өсті. Кейінірек қала Куприннің Проскуровта қызмет еткен кезінде жазған «Дуэль» шығармасымен танымал болды. Бірінші дүниежүзілік соғыс басталғанда бұл қалада әскери жетекшілер тұрған.

1941 жылы Проскуров облыс орталығы болды, ал 1954 жылы қала атауы Проскуровтан Хмельницкийге ауыстырылды. Ұлы Отан соғысы жылдарында қала үлкен шығынға ұшырады. Хмельницкийді немістер басып алып, концлагерь құрды. Ғалымдардың айтуынша, мұнда 65 мыңға жуық адам қаза тапқан.

Климаты

Хмельницкийдегі жоғары маусым маусым, шілде, тамыз айларында ауа райы +22,7°C...+25,3°C. Осы кезеңде қалада ең аз жауын-шашын жауады, шамамен айына 9 күн, жауын-шашын мөлшері 21,0-ден 51,5 мм-ге дейін. Ашық күндердің саны 19-дан 25 күнге дейін.

Хмельницкийде ең жылы ауа-райы маусым, шілде, тамыз айларында 25,3°C-қа дейін жетеді. Қоршаған ортаның ең төменгі температурасы қаңтар, ақпан және желтоқсан айларында байқалады, -2,5°С дейін. Түнде -6,8°С пен 14,1°C аралығында.

Ең жауын-шашынды кезең мамыр, шілде, маусым болып табылады, бұл кезде ауа-райының қолайсыздығы 18 күнге созылады және 51,51 мм-ге дейін жауын-шашын түседі. Қаңтар, ақпан, желтоқсан орташа есеппен айына 6 күн ғана жауады, жауын-шашынның айлық мөлшері 19,24 мм.

Халқы

2025 жылдың 1 ақпанындағы жағдай бойынша Хмельницкий тұрғындарының саны 267 891 адамды құрайды.

Хмельницкий қаласындағы халық саны 2011 жылдан 2022 жылға дейін

2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
262788	263703	264988	266095	267735	269113	268527	268417	271263	273713	274582	274452

Экономикасы

Хмельницкий кәсіпорындары көптеген өнеркәсіп өнімдерін шығарады. Өнеркәсіпті дамыту үшін қолайлы жағдайлар бар, еңбек ресурстарының, кен емес пайдалы қазбалардың, ауыл шаруашылығы шикізатының жеткілікті саны бар. Олардың негізінде тамақ, жеңіл, машина жасау және құрылыс материалдары өнеркәсіптері қалыптасты. Ағаш өңдеу, отын-энергетика, химия және басқа да өнеркәсіптер дамыған. Машина жасау өнеркәсіп салаларының ішінде маңызды орын алады. Бұл саланың кәсіпорындары станоктарды, соғу және престеу жабдықтарын, трансформаторларды, ағаш кесетін құралдарды, соқаларды, ауылшаруашылық машиналарын, кабельдерді, электр бұйымдарын шығарады. Ірі кәсіпорындар «Укреэлектроаппарат», «Катион», «Термопласавтомат» өндірістік бірлестіктері, соғу-пресстеу жабдықтары, трансформаторлық қосалқы станция зауыттары т.б.

Мәдениеті

Театрлар

Облыстық академиялық музыкалық-драма театры

Қуыршақ театры

Михайло Старицкий атындағы Хмельницкий облыстық академиялық музыкалық-драма театры — Хмельницкийдегі театр 1931 жылы Новочеркасск қаласында құрылған Облыстық Украина мемлекеттік драма театрынан бастау алады. Репертуар бастапқыда негізінен украин классиктерінен тұрды, 1940 жылдардан бастап олармен қатар орыс және кеңес драматургтерінің пьесалары пайда болды. Хмельницкий облыстық Кеңесінің 2009 жылғы 25 наурыздағы 20-шы сессиясының шешімімен Хмельницкий облыстық музыкалық-драма театрына көрнекті украин жазушысы және драматург Михайло Старицкийдің есімі берілді.

Хмельницкий облыстық академиялық қуыршақ театры — Театрды 1970 жылы Сергей Ефремов құрған. Алғашында сол кездегі облыстық филармонияның екі бөлмесінде орналасқан. 1976-89 жылдары театрды Леонид Попов басқарды. Бұл кезде ұжым кәсіби шығармашылық жастармен толықты, театр репертуары байыды. Л.Поповтың «Кішкентай ханзада», А.Сент-Экзюперидің «Он екі», А.Блоктың «Ваильково сүлгілері», Д.Павлычконың «Алтын мүйізді бұғы» және т.б спектакльдері фольклорлық, классикалық, шығармашылық үрдістерден өз орнын табуға талпынды.

Хмельницкий облыстық филармония — Облыстық филармония 1938 жылы Каменец-Подильскийде (сол кездегі қазіргі Хмельницкий облысының облыс орталығы) құрылды. Сол кездегі концерттік ұйымның міндеті музыка және өнердің басқа түрлерінің (би, көркем жатқа айту, сахналық өнер) жетістіктерін насихаттау болды.

«Угол» монотеатры — 1992 жылы Хмельницкий қаласында құрылған тұрақты бір актерлік театр. Оның негізін қалаушы, режиссер және жалғыз актер - Украинаның халық әртісі Владимир Отмотель. Театрдың басты мақсаты - украиндық камералық драмалық моно-өнерді жаңғырту. Театрдың шағын фойесі, кафесі, 80 орындық акт залы, техникалық шеберханалары, шеберханасы, гардеробы және әкімшілік бөлмелері бар.

Мұражайлар

Григорий Сковорода мұражай бөлмесі — бұл ерте украин жазушыларының бірі Григорий Сковороданың өмірі мен шығармашылығына арналған шағын мұражай. Мұнда Сковороданың шығармалары жинақталған кітаптар бар.

Облыстық тарихи-өлкетану мұражайы

Облыстық тарихи-өлкетану мұражайы — Хмельницкийдегі ең үлкен мұражай болып табылады. Мұнда бірнеше бөлімдер бар: «Туған өлкенің табиғаты», «Проскуров – ежелгі романтика», «Табиғат-ананың қазынасынан», «Подольск ауылының дәстүрлері», «ХХ ғасыр қаруы». Мұражайда 7 мыңнан астам экспонат бар. Олардың ішінде археологиялық қазба материалдары, көне қару-жарақтар, 9 мың көне тиындар, иконалар, көне қолжазбалар бар.

Өнер мұражайы — мұнда қазіргі украин суретшілерінің жұмыстары жинақталған.

Хмельницкий әдеби мұражайы — мұнда Хмельницкий облысы жазушыларының кітаптары жинақталған, әдеби оқулар мен көрмелер өткізіледі.

Хмельницкий тарихы мұражайы — Подольск өңірі мен Хмельницкий қаласының тарихымен танысуға болатын орын. Мұнда қала өмірінің барлық тарихи кезеңдеріне арналған көрмелер ұйымдастырылған.

«Проскуровты азат ету» панорамасы — дөңгелек залда орналасқан толыққанды панорама. Панорамалық кескіннің технологиясы әйгілі «Севастопольді қорғау 1854-1855» панорамадағыдай.

Проскуров жерасты тарихы мұражайы — Мұнда басып алынған қалада гитлершілерге қарсы соғысқан жерасты жауынгерлерінің радиотаратқыштары мен жеке заттары бар.

Көрікті жерлері

Архитектуралық көрнекті орындардың ішінде бүгінгі күнге дейін қалада бір ғана тарихи ғимарат - Мария Рождество соборы сақталған. Оның салынуына дейін бұл жерде 17 ғасырға жататын ағаш шіркеу болған, ол өрт кезінде өртеніп кеткен. 1835 жылғы қайғылы оқиғалардан кейін жаңа діни ғимараттың құрылысы басталып, ол 1837 жылға дейін жалғасты.

Т.Шевченко атындағы саябақ

Отызыншы жылдары ғибадатхана тоналды және ұзақ уақыттан кейін ғана 1990 жылы собор қайта ашылды. Тарихи мәліметтерге сәйкес, бұрын шіркеуде Әулие Марияның ғажайып иконасы болған. Қазіргі уақытта ғибадатханада діни рәсімдер өтуде.

Қала тұрғындары үшін тамаша демалыс орны – Т.Шевченко алаңы. Оның тарихының басы сонау 19 ғасырдан басталады, сол кезде бұл жерде керемет емен тоғайы болған. Мұнда сауда алаңын орналастыруды ұйғарып, кейбір ағаштар кесілді. Кейінірек, 19 ғасырдың аяғында, қалалық саябақты құру үшін бұл жерге ағаш көшеттері отырғызылды.

Қаланың сәулеті әртүрлі дәуірлер мен стильдерге жататын ғимараттардың қоспасы. Заманауи жаңа ғимараттармен қатар, ескі округтік үйлер, соғысқа дейінгі екі қабатты үйлер және Сталин дәуіріндегі ғимараттар, олар қазірдің өзінде көрнекті орындар деп санауға болады. Бірақ бұл қалада олардан басқа көп нәрсені көруге болады.

Білім беру ісі

Қалада мемлекеттік және бірнеше жекеменшік болып табылатын III-IV аккредитация деңгейлері мен III аккредитация деңгейлерінің университеттері жұмыс істейді. Хмельницкий университеттері негізінен жеке оқу орындары болып табылады, бірақ ұлттық жоғары оқу орындарының филиалдары да бар.

Хмельницкийдегі оқу орындары

Университеттер, академиялар мен институттар

Хмельницкий ұлттық университеті

• Хмельницкий ұлттық университеті
• Б.Хмельницкий атындағы Украина Мемлекеттік шекара қызметінің Ұлттық академиясы
• Хмельницкий басқару және Құқық Университеті
• Хмельницкий гуманитарлық-педагогикалық академиясы
• Хмельницкий сауда-экономикалық институты
• Экономика және кәсіпкерлік университеті
• Хмельницкий экономикалық университеті
• Хмельницкий МАУП институты
• Хмельницкий гуманитарлық-педагогикалық академиясы
• Хмельницкий тігін бұйымдарын жобалау, модельдеу институты
• "Украина" университетінің Хмельницкий Әлеуметтік технологиялар институты

Политехникалық колледж

«Подолья» спорт кешені

I-II аккредиттеу деңгейіндегі жоғары оқу орындары мен кәсіптік оқу орындары

• В.Заремба атындағы Хмельницкий музыкалық колледжі
• Хмельницкий кәсіптік электроника лицейі
• Хмельницкий негізгі медициналық колледжі
• Хмельницкий кооперативтік сауда-экономикалық институтының Хмельницкий сауда-экономикалық колледжі
• Хмельницкий политехникалық колледжі
• Хмельницкий экономикалық университетінің Хмельницкий қаржы-экономикалық колледжі.

Спорт

Хмельницкий қаласының коммуналдық меншігіне спорттың 9 түрін қамтитын 3 қалалық балалар мен жасөспірімдер спорт мектебі кіреді. Қаланың спорттық нысандары 418 спорт ғимаратын қамтиды және 3 стадионнан тұрады - «Подолье», №1 СДЮШОР стадионы, «Локомотив», 6 футбол алаңы, 157 спорт алаңы, 24 тир, 5 жүзу бассейні (оның ішінде 25 метрлік), 726 спорт алаңы, 13 спорт алаңы, 13 спорт алаңы мұз айдыны. Хмельницкийде дене шынықтыру және спортпен 20 мыңнан астам адам айналысады, оның ішінде 9,5 мыңға жуығы жасөспірімдер спорт мектебінің секцияларында, жоғары спорт шеберлігі мектебінде және спорт клубтарында.

«Сокол» мини футбол командасы және Украина чемпионатының Бірінші лигасында өнер көрсететін «Подолья» футбол командасы бар. «Локомотив» стадионы Украина суперлигасында өнер көрсететін «Подолья» регби клубының аренасы болып саналады. «Новатор» волейбол клубы өз спорт кешенінде Украина Премьер-Лигасының ойындарын өткізед