Хромосомалық қайта құрылулар

Хромосомалық қайта құрылулар, хромосомалық аберрация — хромосоманың құрылымын өзгертетін мутация типі. Хромосомалық қайта құрылулар кездейсоқ пайда болады, бірақ та көп жағдайда әр түрлі мутагендердің әсерінен туындайды. Хромосомалық қайта құрылулар бір хромосома көлемінде де, гомологты және гомологты емес хромосомалар арасында да болуы мүмкін. Оларға негізінен делеция (хромосома бөлігінің үзіліп түсіп қалуы), дупликация (хромосома бөлігінің екі еселенуі), транслокация (хромосома бөлігінің басқа хромосомаға жалғануы) және инверсия жатады. Хромосомалық қайта құрылулар организмде морфологиялық белгілердің өзгерісін тудырады. Мысалы, дрозофиланың көз торшаларының саны кеміген мутантты линиясында Х-хромосомасы дупликацияға, ал онан басқа қанатында ойығы бар мутантты линиясында осы хромосома делецияға ұшырайды. Хромосомалық қайта құрылулар организмнің тіршілік қабілетін айтарлықтай төмендетеді, кейде өлімге де алып келеді. Хромосомалық қайта құрылулар эволюциялық процесс кезінде маңызды рөл атқарады. Хромосомалық қайта құрылуларды әр түрлі мақсатта генетикалық талдауларда кеңінен қолданылады (мысалы, қалыпты гендердің мутантты аллелдерін картаға түсіргенде). Сонымен қатар клетка культурасында хромосомалық қайта құрылулардың жиілігін анықтау — зерттелетін факторлардың мутагендік әсерін бағалауда қолданылады.