Хурафалар және бидағадтар

Хурафалар (ойдан шығарылған аңыздар) және бидағадтар (дінге кейіннен кіргізілгендер. Адамзат тарихында тура сенім мен жақсы ахлақпен бірге, қате сенімдер мен зиянды әрекеттер де болған. Ақиқат дін ғылымын ұмытқан немесе Илаһи діннен қашық адамдар тәухид дініне түсетін бірқатар сенімдерді қабылдаған. Кейбірі Аллаһтан басқа болмыстарды Тәңір етіп алған және бірнеше нәрселерді өздері мен тәңірлерінің арасына байланыс құралы етіп алған. Мазар, зират орындарын және кесенелерді ғибадатханаға айналдырған, әулиелерден, шейхтардан және көсем деп санаған адамдарынан жәрдем сұраған. Тастар мен ағаштарға тілек маталарын байлаған, өлгендерден медет күткен. Кейбір табиғи болмыстарын, таулар мен төбелерді киелі деп санап, құстардың шырылын, иттердің үруін, күннің күркіреуін және найзағай жарқылынан түрлі сенімдер тудырған. Міне, осы түсініктер мен сенімдер уақыт өте келе әлеуметтік орта тауып, дінге айналған және түрлі мазһабтардың пайда болуына әсерін тигізген.

Екінші жағынан Исламға кірген қауымдар мен ұлттар ерекшеліктерін, әдет-ғұрыптарын түрлі жолдармен дінге кіргізген, бұрынғы мәдениеттерін Исламға қосуды қалаған. Парсы және Византия империяларындағы қауымдар мен Орта Азия, Орта Шығыс және Африка территорияларында өмір сүрген халықтар мұсылман болған кезде ескі сенімдерін, мәдениеттерін және салт-дәстүрлерін толығымен тастамаған. Керісінше олардан біраз нәрсе алып, Исламға қосқан. Мұсылмандарда бұл элемент барынша ықпалды болған. Көсем түсінігі, мәһди және мәсих, хулул және танассух сенімдері Исламға кіргізілген ұлттық ерекшеліктер мен хурафаларға мысал болады. Хурафаларға сеніп, оларды дін деп есептейтіндер мен хурафилікке қарсы шыққандардың арасында үлкен қайшылықтар туған, сондықтан бір-бірін адасқан деп кінәлайтын топтар пайда болды. Шииттік, Исмаилдік және Бахаилік осы хурафилікке мысал болып табылады. Исламның жан-жақты таралуына қарсы шыққан және мұны соғыспен іске асыра алмаған бірнеше ұлттар дінде болмаған нәрселерді, исраил, христиан, яһуди, зороастризм және мәжусилерге қатысты кейбір сенімдерді мұсылман дініне қосып, оларды бөлуді көздеген. Елінің мұсылмандардың қолына өтуін қаламайтын осындай адамдар мұсылмандардың сенім және ахлақтарын өзгертіп, ішкі қақтығыс және бұлік шығарып мұсылман қоғамдарын жоюды жоспарлаған. Олар әр жердегі мұсылмандар арасында осы мақсаттарын жүзеге асырып түрлі мазһабтардың пайда болуына ықпалын тигізген. Парсылардың іс-әрекеттері осыған айқын мысал бола алады.

Басқа себептер

Мұсылман қоғамдар бастапқыда таза және қарапайым бір діни түсінікке ие болған. Өйткені олардың көпшілігі бір аймақта өмір сүрген адамдар. Араб түбегінде туып-өскен, бірдей әлеуметтік, экономикалық және мәдени ортаны бөліскен адамдар болатын. Олардың арасында Пайғамбар (с.а.у.) бар еді. Пайда болған мәселелер мен келіспеушіліктерді Құран арқылы шешетін, сұрақтарға қанағаттанарлық жауап беретін. Дінді уағыздап түсіндіруші сол болғандықтан басқа ешкім билік жүргізген жоқ. Негізінде, Пайғамбар (с.а.у.) бар кезде басқалардан пәтуа сұрау дұрыс емес. Ешқандай да ғалым Пайғамбарлық (с.а.у.) алдына шығып пәтуа бере алмайды, пікір айта алмайды. Осы тұрғыдан алғашқы мұсылман қоғамында мазһабтардың шығуына себеп болатын факторлар болмады, түрлі көзқарас пен пікірлер және діни ағымдар кездеспеді. Бірақ мұсылмандар Хазіреті Мұхаммед (с.а.у.) қайтыс болғаннан кейін бірқатар қиындықтарға кездесіп, оларды шешуде алуан пікірлер білдірген.