Цахур тілі

Цахур тілі
Өз атауы:	Tsaxur language
Елдер:	Ресей, Әзербайжан
Ресми күйі:	жойылып кету қаупі бар
Сөйлеушілер саны:	22 300
Классификация
Еуразия тілдері иберий – кавказ тілдері отбасы нах-дағыстан тармағы лезгин ішкі тобы
Жазуы:	кириллица
Тіл коды
МЕСТ 7.75–97:	цах 775
ISO 639-1:	tkr
ISO 639-2:	—
ISO 639-3:	tkr
Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика

Цахур тілі (Tsaxur language) — иберий – кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лезгин ішкі тобына жатады. Тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады (флективтілік белгілері бар), номинативті және эргативті құрылыстардың белгілерін біріктіретін тіл. Дағыстан Республикасының мемлекеттік тілі (Дағыстан Конституциясы 1994; 1998).

Референтті халық

Референтті халық: цахурлар; өз атауы – цыхбы.

Географиялық таралуы

Дағыстанның Рутул ауданында (13 ауыл) және Солтүстік Әзербайжанда (Закатала және Ках аудандары) таралған.

Диалектісі

Цахур тілінің 3 диалектісі бар: цахур (бірнеше үстеулері бар), гельмецкий және сапунчи.

Жазуы

Тарихи ескерткіштер бойынша цахур тілінің жазуы XIII ғасырда араб графикасының негізінде пайда болды. Алайда бұл дәстүр үзілді. Цахурлардың өз жазуы жоқ, олар орыс және әзірбайжан тілдерінің жазуын кеңінен қолданды. Қазіргі уақытта цахур әліпбиі орыс (кириллица) графикалық негізінде жасалды және цахур тілін оқыту пәні ретінде енгізуге талпыныс жасалуда.

Ресейде қолданылатын цахур әліпбиі:

А а	АӀ аӀ	Б б	В в	Г г	ГӀ гӀ	Гъ гъ	Гь гь	Д д	Дж дж
Е е	Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й	К к	КӀ кӀ	Къ къ	Кь кь
Л л	М м	Н н	О о	ОӀ оӀ	П п	ПӀ пӀ	Р р	С с	Т т
ТӀ тӀ	У у	УӀ уӀ	Ф ф	Х х	Хъ хъ	Хь хь	Ц ц	ЦӀ цӀ	Ч ч
ЧӀ чӀ	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	ЫӀ ыӀ	Э э	Ь ь	Ю ю	Я я

Әзірбайжанда қолданылатын цахур әліпбиі: (2010 жылғы нұсқасы)

A a	Ә ә	B b	C c	Ç ç	Ç' ç'	D d	E e	F f	G g	G' g'
Gh gh	Ğ ğ	H h	X x	Xh xh	I ı	I' ı'	İ i	J j	K k	K' k'
Q q	Q' q'	L l	M m	N n	O o	Ö ö	P p	P' p'	R r	S s
Ş ş	T t	T' t'	Ts ts	Ts' ts'	U u	Ü ü	V v	Y y	Z z	'