Черновцы

Қала
Черновцы
укр. Чернівці́
Ту Логотипі
Әкімшілігі
Ел	УкраинаУкраина
Облыс	Черновцы
Аудан	Черновцы
Ішкі бөлінісі	3
Тарихы мен географиясы
Координаттары	48°17′27″ с. е. 25°56′04″ ш. б.48.29083° с. е. 25.93444° ш. б. / 48.29083; 25.93444
Алғашқы дерек	1408
Бұрынғы атаулары	1944 ж.дейін — Черновицы
Қала статусы	1206
Жер аумағы	152,75 км²
Орталығының биiктігі	248 ± 1 м м
Уақыт белдеуі	UTC+2:00
Тұрғындары
Тұрғыны	264 427 адам (2025)
Тығыздығы	1742 адам/км²
Агломерация	723 100
Ұлттық құрамы	украиндар — 79,9 %, орыстар — 11,3 %, румындар — 4,5 %, молдовандар — 1,6 %
Конфессиялар	православие
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	37(2)
Пошта индексі	58000
Черновцы
Черновцы шекарасы

Черновцы (укр. Чернівці́) — Украинаның оңтүстік-батысындағы қала. Черновцы облысының және Черновцы ауданының әкімшілік орталығы. Буковина тарихи аймағының орталығы. Халқы 264 427 адам (2025).

Географиялық орналасуы

Қала Украинаның оңтүстік-батысында Черновцы облысының дәл орталығында Новосельский, Герцаевский және Глибоцкий аудандарының арасында орналасқан. Ол Румыниямен шекарадан 40 км жерде Прут өзенінің оң жағалауында орналасқан, оның сол жағында қазір қаланың бір бөлігі болып табылатын қала маңы орналасқан. Черновцы 153 шаршы шақырым аумақты алып жатыр және Черновцы агломерациясының орталығы болып табылады. Киевке дейінгі қашықтық – 425 км; теміржол көлігімен – 560 км; автомобиль көлігімен – 540 км. Қаланың сол жағында Шубранец өзені Прут өзеніне құяды. Қала әкімшілік жағынан үш ауданға бөлінеді: Першотравнев, Шевченко, Садгор.

Қала атауының шығу тегі

Тарихи құжаттарда Черновцы туралы алғаш рет 1408 жылдың 8 қазанынан бастап айтылады. Бұл күн Черновцы қаласының ресми туған күні болып саналады. Бірақ соңғы уақытта бұл қаланың астынан ортағасырлық қорымдар табылды, бұл бізге бұл аумақтарды қоныстандыру әлдеқайда ертерек басталғанын көрсетеді. Археологиялық қазбаларға сәйкес, славян тайпалары мұнда өз қоныстарын біздің заманымыздың екінші ғасырында сала бастаған деп болжауға болады.

Черновцы атауы «Черн» немесе «Чернь» сөзінен шыққан. Себебі Прут өзенінің сол жағалауында салынған бекініс осылай аталдған. Сол кездегі көптеген бекіністер сияқты, бекініс шағын елді мекенді «иеленді». Қара – бекініс қабырғалары қара топырақпен майланған бөренелерден жасалғандықтан бұл елді мекен қара қала деп аталды. Кейбір тарихшылар бұл ағаш бекініс пен қалашық XII ғасырда Галисия князі Ярослав Осмомыслдың бұйрығымен салынған деп болжайды.

Тарихы

1774 жылы Буковина аймағында орналасқан қалаға Габсбургтер әулетінің әскерлері басып алып қирандылардың орнына құрылыс жұмыстарын бастады. 1777 жылы 12 қазанда ризашылық білдірген қала тұрғындары императрица Мария-Терезаға адал болуға ант берді. Қала бірте-бірте еуропалық қалаға айналды. Ең алдымен көшелер ретке келтірілді. Орталық бөлігіне қиыршық тас төселіп, тазалаушылар оларды сабынмен жуды.

Ағаш үйлер сәулетті үйлерге ауыстырылды. Австриялықтар су құбырын салып, электр станциясын іске қосты, өнеркәсіптік және қаржылық биржа ашты. 1866 жылы қаланы Батыс Еуропамен байланыстыратын темір жол ашылды. Ал 1897 жылы жергілікті газеттер қалада электр трамвайының пайда болғаны туралы хабарлады. 1875 жыл бүкіл өлкенің ғылым мен мәдени өмірінің орталығына айналған теологиялық семинария негізінде Черновцы университетінің ашылуымен ерекшеленді.

Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде Черновцы орыстардан австриялықтарға бірнеше рет өтті. Украиндар Буковинаны Украина мемлекетінің құрамына қосу туралы жиналыстың шешімін жариялады. 1918 жылы 6 қарашада қаладағы билік жергілікті халықтың қолына өтті. 11 қарашада Черновцыға румын әскерлері кірді. Бұл қала экономикасының қарқынды дамуына ықпал етті, қалада ондаған жаңа кәсіпорындар мен халықаралық әуежай ашылды.

1940 жылы 28 маусымда Кеңес әскерлері Черновцыға қайтадан кірді. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде мемлекеттік шекараға жақын орналасқан Черновцы қаласы соғыстың алғашқы күнінен бастап жаудың шабуылдарына ұшырап, 2 жыл 9 айға созылған қиын кезең басталды. 1944 жылдың 29 наурызында Кеңес әскерлері Черновцы қаласын толығымен азат етті.

1944 жылдан бастап Черновцы облыс орталығы болды.

Климаты

Қала қоңыржай белдеуде орналасқан, климаты қоңыржай континенталды қысы жұмсақ, жазы жылы. Черновцы ауа-райы ай сайын өзгереді, өйткені ол экватордан өте алыс. Қоршаған ортаның орташа жылдық салқын температурасы күндіз +12,6°С, түнде +4,1°С.

Черновцыдағы ең жылы ауа-райы маусым, шілде, тамыз айларында 28,2°C-қа дейін жетеді. Қоршаған ортаның ең төменгі температурасы қаңтар, желтоқсан және ақпан айларында байқалады, -4,4°С дейін. Түнгі көрсеткіштер -7°C пен 14°C аралығында.

Ең жауын-шашынды кезең мамыр, шілде, маусым, ауа райының қолайсыздығы 8 күнге созылып, 72,5 мм-ге дейін жауын-шашын түседі. Қараша, ақпан, желтоқсанда орташа есеппен айына 0 күн ғана жауады, жауын-шашынның айлық мөлшері 19,4 мм.

Халқы

2025 жылдың 1 ақпанындағы жағдай бойынша Черновцы халқының саны 264 427 адамды құрайды.

Черновцы қаласындағы халық саны 2011 жылдан 2022 жылға дейін

2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
253843	255929	258842	262129	264333	266366	266034	265682	266533	267060	265471	264298

Экономика

Қаладағы кәсіпкерлік субъектілерінің жалпы саны 25,4 мың адамды құрайды. 2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша республикада 6739 заңды тұлға – кәсіпкерлік субъектілері және 19 мыңға жуық жеке кәсіпкер – жеке тұлғалар, негізінен шағын бизнес өкілдері болды. Шағын бизнеске сату және қызмет көрсету көлемі 578 млн грн немесе Черновцы қаласының жалпы көлемінің 22% құрайды. Қаланың салық түсіміндегі үлесі шамамен 35% құрайды. Шағын бизнес үшін ең тартымды секторлар сауда және қызмет көрсету, мейрамхана және туристік бизнес болып табылады.

Черновцыда көтерме және бөлшек сауда, өнеркәсіп пен құрылыс табысты дамып келеді. 2005 жылы көтерме және бөлшек сауда – 64 пайыздан астам, өнеркәсіп – 23 пайыз, құрылыс – 6 пайыз, жылжымайтын мүлікпен операциялар – 2,3 пайыз, көлік және байланыс – 2 пайыздан астам үлесті құрады.

Мәдениеті

Театрлар

Облыстық музыкалық-драма театры

Ольга Кобылянская атындағы Черновцы академиялық облыстық украин музыкалық-драма театры — Ол 1940 жылы Харьков мемлекеттік революциялық театрының негізінде «Черновцы мемлекеттік украин драма театры» ретінде құрылды. 1954 жылдан - «Ольга Кобылянская атындағы Черновцы облыстық украин музыкалық-драма театры». 2008 жылдың 22 шілдесінде театр «Академиялық» мәртебесін алды. Шығармашылық қызмет жылдарында театр сахнасында орыс және шетелдік драматургтердің шығармалары бойынша 500-ден астам қойылым қойылды.

Черновцы облыстық академиялық қуыршақ театры — Театр Черновцы қаласының дәл орталығында орналасқан. 1980 жылы 15 тамызда құрылды. Мекеменің алғашқы директоры М.Збродин, бірінші режиссері А.Янкелевич болды. Театр 100-ден астам спектакль қойды. 2012 жылы 11 сәуірде Украина Мәдениет министрлігі театрға Академиялық деген құрметті атақ берді.

Черновцы облыстық филармониясы — Черновцы облыстық филармониясының тарихы 1862 жылы Черновцы музыка әуесқойлары қоғамды құрған кезден басталады, ол ресми түрде «Буковинадағы музыкалық өнерді насихаттау одағы» немесе қысқаша «Музыкалық қоғам» деп аталды. Шын мәнінде қалалық филармония болған бұл ұйым мәдениет пен өнердің ордасына айналған «Концерт залы» мамандандырылған ғимаратын салуға қол жеткізді.
1992 жылы 18 тамызда Украинаның Тәуелсіздік күнінің 1 жылдығында органдық және камералық музыка залы салтанатты түрде ашылды, бұл орган музыкасының фестивальдерін өткізуге мүмкіндік берді.

Мұражайлар

Черновцы тарихи-өлкетану мұражайы

Буковина диаспорасының мұражайы

Черновцы тарихи-өлкетану мұражайы — мұражайда Черновцы облысының аумағы Буковинаның тарихы мен табиғаты туралы айтылады. Мұражай 1863 жылы жұмысын бастады, бұл өте ескі мұражай. Екі үлкен бөлім бар: Буковина тарихы және Буковина табиғаты.

Ольга Кобилянская атындағы әдеби мұражай — Черновцы тумасы атақты батыс украиндық жазушының шығармашылығына арналған. Кобилянская бұл үйде 50 жылдан астам өмір сүрген және мұнда жазушының өміріне қатысты қызықты заттар мен бұйымдар жиналған.

Владимир Ивасюк мемориалдық мұражайы — көрнекті украин суретшісі Владимир Ивасюктің өмірі туралы баяндайды. Оның 25 жыл бұрын эфирге шыққан «Червона рута» әні әлі күнге дейін Украинаның бейресми әнұраны саналады.

Халықтық сәулет мұражайы — ашық аспан астындағы Буковина ауылы. Шаруа үйлері, ағаш шіркеулер, қоралар, ауыл басшысының үйі бар.

Юрий Федкович мұражайы — Батыс украин жазушысы Юрий Федкович тұрған үй. Мұнда жазушының жеке заттары жиналып, үй жағдайлары сақталған.

Черновцы өнер мұражайы — Черновцы қаласының дәл орталығында орналасқан, шамамен 8400 экспонат бар. Мұнда Черновцы суретшілерінің картиналары бар. Буковина (Черновцы) иконаларының жинағы жиналған. Сонымен қатар украиндық ерте басылған кітаптардың жинағын да көруге болады.

Михай Эминеску әдеби-мемориалдық мұражайы — румын әдебиетінің классигі, румын жазушысына арналған мұражай. Черновцыда көптеген румындар тұрады.

Буковина диаспорасының мұражайы — АҚШ, Канада, Аргентина, Бразилия және Венесуэладағы Буковина тұрғындарының өмірі туралы баяндайды. Мұнда Украинаның Солтүстік және Оңтүстік Америкаға эмиграциясының процестері туралы айтатын көптеген қызықты фотосуреттер бар.

Темір жол вокзалы

Бристоль қонақ үйі

Көрікті жерлері

Черновцы теміржол вокзалының ғимараты 1906-1909 жылдары атақты сәулетші Отто Вагнер жобасы бойынша салынған жергілікті маңызы бар сәулет ескерткіші. Вокзал модерн стилінде салынған, оның нұсқасында XIX ғасырдың соңғы онжылдығы мен ХХ ғасырдың басындағы Вена архитектурасына тән және Вена сецессиясы деп аталады. Ғимараттың құрамы симметриялы және екі қабатты ұзартылған тіктөртбұрыш болып табылады, оның орталық бөлігі вокзалдың басты залының үстіндегі күмбезбен қоршалған. Күмбездің биіктігі 20 метр және флагшток мұнарасымен аяқталады.

Черновцыдағы алғашқы тас үй 1780 жылы салынған. Ол Бас көше мен Школьная қиылысында орналасқан. Оның жанында - қаланың алғашқы тас шіркеуі - қасиетті кресттің Рим-Католик шіркеуі орналасқан. Оның бүйірінде Австрия-Венгрия империясынан бері келе жатқан күн сағаты ілулі тұр. Шіркеудің ішінде бір кездері бүкіл империяға әйгілі орган және жеті неоготикалық құрбандық үстелі бар.

Одан сәл әрі көптеген жылдар бойы жазушылар мен басқа да шығармашылықтарды жинайтын «Букинист» культ дүкені орналасқан. Чайковский көшесінде – театр алаңы орналасқан. Бұрынғы әскери қоймалар мен түрмелердің орнына тұрғын үйлер мен филармония ғимраты салынды. Сондай-ақ Бристоль қонақ үйі мен субұрқақ, орындықтар мен демалыс орындары бар әдемі, қарапайым алаң орналасқан.

1847 жылы салынған ратушасы бар орталық алаң қазір сәулетті орындардың бірі. Сағат 12:00-де онда Буковинаның бейресми әнұраны – «Маричка» әнінің әуенін орындайтын буковиндік халық киіміндегі кернейшіні көруге болады. Орталық алаңнан Ольга Кобылянская көшесі басталады – қаладағы жалғыз жаяу жүргіншілерге арналған көше. Жаяу жүргіншілерге арналған көшеден Собор көшесіне бұрылғканда, қаладағы ең үлкен Собор алаңы бар. Мұнда қаланың негізгі шаралары өтеді.

Черновцы. Орталық алаң	Черновцы. Театр алаңы

Білім беру ісі

Мектепке дейінгі және мектепке дейінгі білім беру саласындағы мемлекеттік саясатты қамтамасыз ету бойынша ұйымдастыру-бақылау функцияларын Черновцы қалалық кеңесінің білім бөлімі жүзеге асырады.

Университеттер

Черновцы ұлттық университеті

Черновцы қаласындағы жоғары білімді 7 оқу орнында алуға болады, оның ішінде 3 мемлекеттік, 2 жеке меншік, 1 басқа жоғары оқу орнының жеке құрылымы болып табылады.

• Юрий Федкович атындағы Черновцы ұлттық университеті,
• Буковин атындағы мемлекеттік медицина университеті,
• Батыс Украина экономика және құқық университеті,
• Киев ұлттық сауда-экономикалық университетінің Черновцы сауда-экономикалық институты,
• «Харьков политехникалық институты» Ұлттық техникалық университетінің Черновцы факультеті
• Персоналды басқару аймақаралық академиясының Черновцы филиалы,
• Буковина университеті жеке жоғары оқу орны болып табылады.