Шаляпин

Шаляпин 1893 жылы

Шаляпин Федор Иванович (13.2.1873, Қазан қаласы — 12.4.1938, Париж қаласы) — орыс әншісі (бас), Республика халық артисі (1918). Ресей вокалдық мектебінің аса үздік өкілдерінің бірі.

Өмірбаяны

Балалық шағын жоқшылықта өткізген Шаляпин алғашында шіркеу хорына қатысып, 1890 жылы Уфа қаласындағы С.Я. Семенов-Самарский труппасына хор әншісі болып қабылданды. Кейіннен Тбилиси (қазіргі Тбилиси) қаласында әнші-педагог Д.А. Усатовтан ән сабағын (1892 — 93) алған ол өзінің кәсіби опера әншісі ретіндегі шығармашылық жолын да (1893 — 94) осы қаладан бастады. Бұдан кейін Санкт-Петербург қаласындағы Мария театрында соло-әнші (1895), ал 1896 — 99 жылы Мәскеу қаласының С.И. Мамонтов басқарған жеке меншік орыс операсында әнші болып қызмет етті. Мұнда оның әншілік және драм. актерлік дарыны жан-жақты ашылды. Ол Сусанин (М.И. Глинка, “Иван Сусанин”), Диірменші (А.С. Даргомыжский, “Су перісі”), Борис, Варлаам, Досифей (М.П. Мусоргский, “Борис Годунов” пен “Хованщина”), Владимир Галицкий (А.П. Бородин, “Князь Игорь”), Иван Грозный, Сальери (Н.А. Римский-Корсаков, “Псковтік әйел” және “Моцарт пен Сальери”), Олоферн (А.Н. Серов, “Юдифь”), Мефистофель (Ш.Гуно, “Фауст”), Дон Кихот (Ж.Массне, “Дон Кихот”), Филипп ҚҚ (Дж. Верди, “Дон Карлос”), тағы басқа басты опералық партияларды асқан шеберлікпен орындады. Мәскеу қаласындағы Үлкен театрда да соло-әнші (1899 — 1916) болып, Фарлаф (Глинка, “Руслан мен Людмила”), Демон (А.Г. Рубинштейннің осы аттас операсы), Дон Базилио (Дж. Россини, “Севилья шаштаразысы”) партияларын айтты. 1901 жылдан Шаляпиннің шет елдердегі гастрольдік сапары басталды. Әсіресе, Италия сапары (“Ла Скала” театры) әнші есімін дүние жүзіне танытты. Гастрольдік сапармен Еуропа мен Американың ірі қалаларында болған. Шаляпин өз бойындағы табиғи талант күшімен дүниежүз. опера өнерінің дамуына зор ықпал жасады. С.В. Рахманинов, Римский-Корсаков, В.В. Стасов, М.А. Врубель, И.Е. Репин, КӨЛІА. Коровин, В.А. Серов сынды Ресей өнерінің қайраткерлерімен жақын болуы Шаляпиннің әншілік шығарм-ның шыңдалуына, ал жазушы ауылы М. Горькиймен достасуы оның идеялық-көркемдік принциптерінің қалыптасуына игі әсер етті. 1918 жылы Қазан төңкерісінен кейін алғашында жаңа кеңестік театр құруға белсене қатысты. 1919 жылы Санкт-Петербург қаласындағы Мария театрына қайта оралып, оның көркемдік жағын басқарды. Бірақ 1922 жылы гастрольдік сапармен шет елге кетіп, содан туған еліне оралмады. Шаляпин — реалистік орыс өнерінің аса көрнекті өкілі. Оның дауыс диапазонының кеңдігі, табиғи дарыны алуан түрлі характердегі (батырлық-эпикөлі, трагедия, романтикөлі, тағы басқа) партияларды нағыз көркемдік шыңына жеткізе орындауға мүмкіндік туғызды. Сондай-ақ Шаляпин Ресей композиторларының камералық шығармаларын, романстарын, орыстың халық әндерін бар бояуымен нақышына келтіре орындады. Киноға да (“Иван Грозный” және “Дон Кихот”) түсті. Шаляпин шет елде өзінің туған елін сағынышпен еске алып, соңғы өмірден өтер сәтінде сүйегін Ресейге жерлеуін аманат етті; ұлы әншінің осы өтініші бойынша 1984 жылы Мәскеу қаласындағы Новодевичье зиратына қайта жерленді. 1982 жылдан Қазан қаласында Шаляпин атындағы опералық (1991 жылдан халықаралық) фестиваль өткізіліп тұрады.

Сілтемелер

• Прохор Шаляпин
• Шаляпина көшесі
• Орыстар

Шығармалыры

• Маска и душа, ауылы -А., 1983;
• Страницы из моей жизни, М., 1990.

Әдебиет

• Андреева Н., Шаляпин Федор Иванович, в сб. Большой театр. Великие имена, М., 2001;
• Петелин В.В., Триумф, или Жизнь Шаляпина (1903 — 1922), М., 2004;
• Федор *Шаляпин. Воспоминания, М., 2004.